Aangenomen Enschedees voorstel: ‘Korting gemeentefinanciën van tafel òf taken teruggeven aan het Rijk’

Het voorstel van burgemeester Roelof Bleker en wethouder Marc Teutelink werd met bijna 98 procent van de stemmen aangenomen. Een duidelijk signaal dat de Nederlandse gemeenten de buik vol hebben van het gezeur om geld bij het Rijk. Er werd in de wandelgangen van de VNG al eerder gesproken over het teruggeven van taken aan het Rijk, maar met deze aangenomen motie is dat voornemen politiek-bestuurlijk vastgespijkerd.

‘Niet acceptabel’

Gemeenten kunnen nu al nauwelijks doen wat ze moeten doen, vinden zij. De aangekondigde korting op de belangrijkste inkomstenbron - het Gemeentefonds - van Rutte IV zette de verhouding tussen Rijk en gemeenten op scherp. Voor Enschede betekent het een aderlating van jewelste; zoals de vlag er nu bijhangt, heeft de stad vanaf 2026 een 30 tot 35 miljoen minder te besteden dan nu het geval is.

“We moeten steeds meer doen voor steeds minder geld. Dat is niet acceptabel”, hield Teutelink de gemeenteraad maandagavond voor. Enschede weigerde al om in de meerjarenbegroting alvast voor te sorteren op aankomende bezuinigingen. Vanaf 2026 laat die dikke rode cijfers zien. Teutelink, eerder: “Daarmee laten we Den Haag zien wat er aan de hand is.”

‘Zonder knaken geen taken’

Afgelopen zomer sloot Bleker zich aan bij de woorden van, toen nog kersverse, VNG-voorzitter Sharon Dijksma, die sprak van een vertrouwensbreuk tussen de Nederlandse gemeenten en het kabinet. Gemeenten staan voor grote uitdagingen - sociale vraagstukken, klimaatopgaven, de energiestransitie en woningnood om er een paar te noemen - en als er onvoldoende geld komt om langjarig beleid te maken, zijn inwoners de dupe.

‘Zonder knaken geen taken’ klonk het in gemeenteland. De Enschedese motie formaliseert dat dreigement: 3 miljard aan bezuinigingen terugdraaien, of we voeren een aantal taken gewoon niet meer uit. De motie formuleert het wat diplomatieker: dan worden er ‘teruggeefgesprekken’ gevoerd, waarin een ‘nader te bepalen takenpakket’ van gemeenten wordt teruggegeven aan het Rijk.

Over welke taken dat precies zijn, laat de motie zich niet uit. Volgens Teutelink wordt daar in de komende weken verder over gesproken. Anders gezegd: met dat ‘nader te bepalen’ wordt niet gedraald. Het kabinet moet zo snel mogelijk weten welke rekening het van Nederlandse gemeenten gepresenteerd krijgt als die tòch meer moeten blijven doen dan waar zij geld voor krijgen.

Armoedebeleid: niet opnieuw snijden

Eén van de constante pijnpunten is de uitvoering van sociale wetten: bijstand, Wmo en Jeugdwet. Die werd in 2015 overgeheveld van de provincie naar de gemeente, inclusief een korting van een kwart op het budget. Gemeenten staan dicht op inwoners en moesten het beter en sneller kunnen, zo was de redenering. Dat bleek een illusie en gemeenten als Enschede, met een relatief groot aantal uitkeringsgerechtigden, moeten er ieder jaar geld bij doen.

In de afgelopen jaren heeft de stad geïnvesteerd in betere voorzieningen voor inwoners met een krappe beurs. Dat was ook nodig: de bijstandsnorm is al jaren te laag om van rond te komen, desondanks voerde Enschede lange tijd een streng beleid. Mede ingegeven door de belabberde financiële positie van de stad. Het roer ging om. En Enschede is niet van plan om opnieuw te gaan snijden in haar armoedebeleid.

Maar waarin dan wel? Alles nog een beetje minder, of een aantal dingen helemaal niet meer? Met ‘Herstel financiële verhouding met nieuwe regering’ koerst de overweldigende meerderheid van de gemeenten op dat laatste: dan zoeken jullie het in Den Haag zelf maar uit.

‘Oeverloze strijd moet stoppen’

Grondwettelijk heeft de overheid een aantal klassieke taken: volksgezondheid, volkshuisvesting en een eerlijke verdeling van welvaart bijvoorbeeld. Welke overheid - de Haagse of een ‘lagere’ - daarvoor zorgt, is in de Grondwet niet vastgelegd. Gemeenten hebben er in de uitvoerende zin steeds meer werk aan gekregen, maar zijn voor het geld in grote mate afhankelijk van Den Haag.

De ‘oeverloze strijd’ daarover moet stoppen, zo verwoordden Bleker en Teutelink het in de motie. ‘Zodat we aan de slag kunnen met de grote maatschappelijke opgaven waar we gezamenlijk voor staan’.

Overheidstaken teruggeven

Het ligt voor de hand dat die gemeentelijke overheden in die klassieke overheidstaken gaan grasduinen om een selectie te maken van wat Den Haag zelf mag gaan opknappen, als de aangekondigde bezuinigingen voor ‘ravijnjaar’ 2026 niet worden teruggedraaid. En dan doemt al gauw het zorgenkindje van de uitvoering van de bijstandswet, de Wmo en de Wet op de jeugdzorg op.

Of het gaat om woningbouw. Rutte 4 snoepte 1,6 miljard uit de pot voor volkshuisvesting en woningbouw. In de aangenomen motie wordt dat als een van de voorbeelden genoemd waaruit blijkt dat Rutte 4 op ‘verkeerde voet is begonnen in de financiële verhouding met gemeenten’. Een verhouding die moet worden rechtgezet, vinden Teutelink en Bleker. En met hen het leeuwendeel van de Nederlandse gemeenten.