Hoe een Enschedese buurtschap akkoord ging met een zonneveld, maar óók een windpark dreigt te krijgen: 'Dit is onfatsoenlijk'

Een zogeheten 'gebiedsgerichte aanpak' in Broekheurne is amper afgerond. In het proces, dat gezamenlijk met bewoners is doorlopen, zijn afspraken gemaakt op het gebied van duurzame energie, landbouw en waterhuishouding. De suggestie van de komst van windturbines is door de buurtschap al in een vroeg stadium afgewezen. In plaats daarvan is er een akkoord gegeven voor een zonneveld, dat qua grootte inmiddels is bijgesteld van bijna 50 hectare naar zo'n 16 hectare.

Minstens twee turbines extra

Binnen de Regionale Energiestrategie Twente wil de provincie 'programmeringsafspraken' maken met subregio's. In de praktijk betekent dit dat Enschede en Haaksbergen samen met Overijssel aan tafel zitten over in de invulling van de energiedoelstellingen voor 2030. Die zijn praktisch al onhaalbaar, maar door de focus te leggen op méér windturbines en minder zonneparken hoopt de provincie een eind te komen. Mede daardoor komt er nu een verbod op zonneparken en is het windbeleid aangescherpt.

Als gemeenten niet meewerken aan deze doelstelling, neemt de provincie de regie over. Volgens de Elektriciteitswet zijn provinciebesturen immers al verantwoordelijk voor projecten met meer dan één windturbine. Om de lokale doelstellingen enigszins in het bereik te hebben, zou Enschede het aantal mogelijke turbines minstens moeten verdubbelen, van twee naar vier. Duurzaamheidswethouder Niels van den Berg voelt zich hierdoor voor het blok gezet. Als de regie wordt overgenomen, loopt de provincie volgens hem dwars door afspraken met de gemeenteraad en inwoners heen.

Nieuwe afstandsnormen

Dat zit zo: de gemeenteraad van Enschede heeft bij de totstandkoming van de Regionale Energiestrategie Twente een gebied ten zuiden van Usselo aangedragen voor de eventuele komst van twee of drie windmolens. Onder de voorwaarde, dat de aangepaste landelijke afstandsnormen definitief zijn. Tot voor kort was er een stelregel van 400 meter afstand tot bebouwing vanaf een willekeurige windturbine. De hoogste bestuursrechter veegde deze manier van werken van tafel.

In de nieuwe landelijke conceptregels zijn er harde eisen voor licht- en geluidshinder toegevoegd. Wat betreft de afstandsnorm wordt twee keer de tiphoogte van de windturbine voorgesteld. Bij een inmiddels gangbare turbine van 230 meter tiphoogte, zou er dus een minimale afstand moeten zijn van 460 meter tot de eerste woning. In de nieuwe generatie van 280 meter hoge turbines is dat al 560 meter.

Broekheurne, Marssteden en Esmarke

Als de gemeente Enschede het aantal windturbines zou moeten uitbreiden naar vier (of zelfs meer), komt zij niet meer uit met alleen het zoekgebied bij Usselo. Er moet naar andere locaties worden gezocht. Uit een onderzoek dat adviesbureau Pondera voor de gemeente heeft uitgevoerd op basis van de conceptregels, komen in principe negen mogelijke turbines op vier verschillende locaties naar voren. In theorie zijn er ook vier turbines in het buitengebied nabij het Aamsveen (buurtschap Esmarke) mogelijk. De provincie staat toe dat er buiten haar eigen voorkeursgebieden 'clusters' van minimaal vier turbines worden ontwikkeld, maar nergens staat duidelijk omschreven wat een cluster precies is.

"Als het gaat om 280 meter hoge turbines, is er in Enschede geen enkele optie", zegt Niels van den Berg. "Met 230 meter zijn het er drie en met 200 meter dus negen." Maar de laatste categorie is volgens de wethouder qua rendement niet interessant voor commerciële partijen. Opvallend is dat op een potentiekaart van de provincie 19 turbines worden genoemd van minstens 200 meter hoog. "Dat komt onder meer omdat wij vinden dat ook bedrijfswoningen moeten worden meegenomen bij de afstandsnormen. Ook daar is geen eenduidig beleid."

De provincie laat desgevraagd weten dat bij het opstellen van de potentiekaart slechts is gekeken naar technische mogelijkheden. Zo valt ook op dat de aanvliegroute van de luchthaven niet in de kaart verwerkt. "Wanneer er een concreet project is, toetsen wij dat project aan alle dan geldende normen en wet- en regelgeving en kijken wij of de vergunning verleend kan worden."

'Onbehoorlijk bestuur'

Enschede voelt de bui hangen: als de provincie de komst van extra turbines doorzet, dan zal naar de Broekheurne worden gekeken. Tussen Buurse en Enschede-Zuid wordt op grondgebied van de gemeente Haaksbergen al een cluster van vier of vijf turbines ontwikkeld. Bekend is dat er grondeigenaren aan de Enschedese kant zijn die al eerder interesse hadden om turbines mogelijk te maken. 'Eén en één is twee', zou je kunnen denken. Of: 'Als er toch al vijf komen, dan kunnen er ook nog wel vier bij'.

"En dat vind ik onfatsoenlijk", reageert Van den Berg fel. "We hebben een zorgvuldig proces doorlopen met inwoners van de buurtschap. Dat is zelfs door de provincie geprezen als voorbeeld voor hoe het moet. In dat proces is afgesproken dat van windturbines geen sprake kon zijn, maar dat er wel een zonneveld kon komen. Nu krijgt de buurtschap er mogelijk alsnog windturbines voor terug. Dat is onbehoorlijk bestuur."

De wethouder heeft zijn bezwaren in een zienswijze richting de provincie kenbaar gemaakt. Die zienswijze is overigens nog niet in Zwolle ontvangen. In zijn algemeenheid laat een woordvoerder weten dat de provincie niet al voornemens is om windturbines mogelijk te maken in Broekheurne en daarmee het gebiedsproces niet zou respecteren. "Wel kan het zo zijn dat er in dit gebied een initiatief komt voor een windproject. Dan zal de provincie dat initiatief toetsen aan het geldende ruimtelijk beleid."

Alternatieve optie?

Een ander scenario zou kunnen zijn om de Windmolenweg/Marssteden aan te wijzen voor twee turbines. "Maar die locatie is eerder aangewezen en vervolgens (na hevig protest vanuit Boekelo en Twekkelo, red.) unaniem door de gemeenteraad uit de plannen gehaald." Buiten locatiekeuzes om, vindt de wethouder dat de provincie dwars door de afspraken met de gemeenteraad heen fietst. "Er is gezegd dat we zouden wachten tot de landelijke regels definitief zijn. Naar verwachting is dat medio 2025. Op die regels zijn meer 500 zienswijzen ingediend. Het zou kunnen dat er nog iets veranderd. Ik voel me voor joker gezet."

Volgens de gemeente Enschede is er geen haast. Het ontwikkelen van windturbines kan wel vijf jaar duren. Bovendien moet eerst het elektriciteitsnet worden verzwaard om turbines überhaupt aan te sluiten. Voor 2029 kan er dus sowieso niets gebeuren, de energiedoelstelling is al uit zicht. Wethouder Van den Berg pleit dus voor een 'zorgvuldig proces'.

Netbeheerder Enexis heeft overigens altijd het standpunt aangenomen dat er eerst concrete plannen moeten worden ingediend, voordat er begonnen kan worden met het verzwaren van het stroomnet; hoe eerder hoe beter dus. De provincie Overijssel wil landelijke normen niet per se afwachten, omdat het is toegestaan om per windlocatie specifieke normen te bepalen op basis van gerichte milieu-onderzoeken.

Bezorgdheid in buurtschappen

Vanuit het buitengebied klinken bezorgde geluiden. "De commotie is hier behoorlijk opgelopen", vertelt Herman Luunk, die betrokken is bij de buurtschap Broekheurne. "Ik hoor dat er veel teleurstelling is, in de provincie én in de gemeente. Waarom hebben we twee jaar lang een proces gevolgd, maar worden er straks tóch windturbines neergezet?"

De Dorpsraad Boekelo zou graag zien dat de gemeente met alternatieven komt richting de provincie, zoals het gebruik van kleine 'erfmolens' van zo'n 25 meter hoogte. "Het is natuurlijk heel makkelijk om te zeggen: wij willen geen windenergie. Maar dan moet je met een eigen plan komen", aldus voorzitter André de Boer. "Wel vinden we windmolens van 200 meter te hoog. We volgen ook de wethouder in zijn bezwaar. Wacht eerst de definitieve afstandsnormen. We zien nu al dat een kleine aanpassing al grote gevolgen kan hebben voor de haalbaarheid."

Extra vergadering

Over de ontwikkelingen op gebied van windenergie in Enschede wordt er op maandag 26 februari een ingelaste vergadering gehouden in het gemeentehuis. Bewoners uit meerdere buurtschappen hebben al aangegeven dat zij komen inspreken. Binnen de gemeenteraad zijn grofweg drie smaken: partijen die voor de komst van (meer) windturbines zijn, partijen die per definitie tegen zijn en partijen die in meer of mindere mate zouden willen meewerken.

Tot de categorie tegenstanders behoren onder PVV, Forum voor Democratie en EnschedeAnders. "Dit kon je in de verte zien aankomen", aldus FvD-raadslid Morgan Brejaart. "De hele Regionale Energiestrategie was een 'ja-of ja-proces'." Brejaart zou per definitie niet hebben meegewerkt aan de komst van windturbines. "Maar doe je dat wel, omdat je een voorstander bent, dan kom je in de spagaat. Een participatieproces en het willen realiseren van windturbines gaan volgens mij niet samen. Niemand zit te wachten op een turbine in de achtertuin."

Teleurstelling bij BBE

Bij Burgerbelangen, de partij die ook de duurzaamheidswethouder in het college levert, is er teleurstelling over de houding van de provincie. "Wat wij vooral vervelend is niet zozeer de vraag wel of geen windturbines, maar hoe de provincie omgaat met inwoners", aldus raadslid Valerie Schrauwen. Hoewel er niets zwart op wit staat, heeft BBE het sterke gevoel dat de Broekheurne in beeld komt als de provincie de regie in handen neemt. "Terwijl daar twee jaar gepraat is. Daarom roepen we de provincie op om hier fatsoenlijk mee om te gaan."

D66-fractieleider Gertjan Tillema vindt het vooral een geval van eigen schuld, dikke bult. "Maar niet zonder schade", voegt hij daaraan toe. Tillema zegt het gevoel dat bewoners in de Broekheurne zullen hebben te betreuren. "Het college weet dat er een opgave ligt waarbij windturbines horen en dat de provincie kan ingrijpen als je niet levert. Vertel dan het eerlijke verhaal."

Volgens Tillema had dat betekent om van het begin af aan duidelijkheid te scheppen dat de buurtschap in Enschede-Zuid een aantrekkelijke locatie is voor windturbines. "Om het daarna te hebben over wat de inwoners daarvoor terug kunnen krijgen. Mijn fractiegenoot Maschja Baas heeft meerdere keren gevraagd of de zoekgebieden niet opgerekt moesten worden. Het antwoord was altijd 'nee'."