Van tankbeurt tot wandeling naar winkel: zo legt de Enschede Fietst app alle bewegingen van gebruikers vast
Per week maken meer dan tweeduizend fietsers actief gebruik van de app Enschede Fietst. Via hun smartphone worden de Enschedeërs aangemoedigd om de tweewieler te pakken, doen ze mee aan winacties en krijgen ze op bepaalde kruispunten sneller groen licht. Daarvoor wordt hun reisdata vastgelegd. Oók als ze niet op de fiets zitten, 24 uur per dag en 7 dagen per week.
De applicatie Enschede Fietst (voorheen Smart-app) is ongeveer vier jaar geleden een nieuw leven ingeblazen. De gemeente deed toen een gooi naar de landelijke titel Fietsstad 2020 – die overigens niet werd gewonnen – en zocht daarvoor naar ludieke acties en doelen. Een daarvan was het autogebruik in de stad met 10 procent verminderen door mensen te verleiden om voor korte ritten de fiets te pakken.
Punten verdienen
Maar hoe krijg je de mensen vaker op de fiets? Daarvoor is er de app Enschede Fietst. Het idee is simpel: je installeert het programma op je smartphone en als je toestemming geeft worden al je fietsritten vastgelegd. Voor elke gefietste kilometer krijg je één punt.
Ook zijn er extra punten te verdienen met speciale uitdagingen. App-gebruikers die onlangs bijvoorbeeld naar een bioscoop fietsten kregen daarvoor tien punten. Doe je dat vanuit Glanerbrug naar Kinepolis (retour circa 20 kilometer) dan is dat in totaal dus dertig punten. Die punten kan je inleveren voor onder meer een kop koffie, een uurtje gratis bowlen of korting op een fietsreparatie.
24/7 actief
En dat is niet alles: verkeerslichten zouden in de regen sneller op groen moeten springen, omdat de Enschede Fietst-app een signaal afgeeft wanneer je het betreffende kruispunt nadert. Handig. Maar dit alles betekent natuurlijk wel dat de applicatie op elk moment moet weten waar de gebruiker zich bevindt en met welk vervoersmiddel deze zich voortbeweegt. En ook nog eens moet weten wat de weersomstandigheden zijn. En dat is ook precies wat de app doet.
Hier ga je mee akkoord
Een app die je in feite 24/7 volgt, zolang de telefoon aan staat. Kan dat zomaar? Jazeker, want gebruikers van Enschede Fietst zijn akkoord gegaan met de privacyvoorwaarden, anders is de app nutteloos. Die voorwaarden staan ook online. Lang verhaal kort: gebruikers gaan akkoord dat hun reisdata wordt bijgehouden. Dat houdt in: alle ritten, vaak gebruikte routes, veel bezochte locaties en de vervoersmiddelen die worden gebruikt. Persoonsgegevens worden niet zonder toestemming gedeeld met derden, maar de geanonimiseerde data (niet herleidbaar naar personen) mag wel worden gebruikt. Door de gemeente en Mobidot bijvoorbeeld, maar ook voor andere (onderzoeks)doeleinden. Bij geanonimiseerde data is bijvoorbeeld de eerste 200 meter van een rit afgeknipt en is niet inzichtelijk of iemand die route 'A' gebruikt, ook route 'B' neemt.
Wat de gebruiker namelijk niet ziet is dat aan de ‘achterkant’ van de app 24/7 allerlei data wordt bijgehouden. Hoe kan de app immers weten wanneer er wordt gefietst? Dat ligt onder meer aan de gemiddelde snelheid tijdens het verplaatsen. Zo is het ook duidelijk wanneer de gebruiker in de auto zit, met de trein reist of een wandeling maakt.
Voetgangersstromen
En daar komt een ander beleidsterrein voor de dag: het verkeersbeleid. Het is namelijk heel erg interessant om te weten hoe een inwoner zich voortbeweegt. Die informatie geeft inzicht in het gedrag van de app-gebruiker. Iedereen die de applicatie installeert en akkoord gaat met de algemene voorwaarden, geeft de gemeente en de beheerder toestemming om deze data geanonimiseerd te gebruiken.
En dat wordt ook gedaan. In het nieuwe 'Actieprogramma Voetganger’ worden veelgebruikte looproutes van voetgangers verspreid over de stad weergeven. Dat kan ook op kleinere schaal: heel specifiek wordt bijvoorbeeld uitgelicht hoe inwoners van Stroinkslanden, Wesselerbrink en Helmerhoek naar hun wijkwinkelcentra lopen. Dit geeft inzicht in welke het meest worden genomen of verbetering nodig hebben. Enschede streeft immers na dat alle wijkwinkelcentra op korte afstand van bewoners liggen.
Een woordvoerster van de gemeente Enschede bevestigt dat voor het in kaart brengen van looproutes data uit de app Enschede Fietst is gebruikt. “Het zijn geen individuele voetgangers. Alleen wanneer er acht personen met de app eenzelfde route nemen komt dit naar voren. Dit vanwege privacy.”
Volgens de woordvoerster is het niet zo dat er voortdurend gebruik van wordt gemaakt. "In het verleden hebben we rondom fietsgebruik wel eens data gebruikt, maar niet structureel. Voor autobewegingen, rittenanalyse of andere zaken hebben we deze data niet gebruikt."
Bewustwording
Geen schokkend nieuws dus. Zolang gebruikers toestemming geven en er prudent met persoonsgegevens wordt omgegaan is er niets aan de hand, zou je kunnen zeggen. Al kun je je wellicht afvragen hoeveel van de 2200 tot 2400 actieve gebruikers zich daadwerkelijk beseffen welke informatie er aan de achterkant van de applicatie wordt opgeslagen als zij op 'akkoord' klikken. In het kader van bewustwording heeft de verslaggever van dit artikel enige tijd geleden de proef op de som genomen en Enschede Fietst op zijn telefoon geïnstalleerd.
Na een korte periode is via een informatieverzoek alle verzamelde persoonlijke data opgevraagd bij Mobidot, de beheerder van de app. Die is verplicht om deze informatie te leveren. En dat blijkt geen probleem: na identificatie om te bewijzen dat de aanvrager echt zijn eigen data vraagt komt er binnen een week een met wachtwoord beveiligd bestand via e-mail binnen. Dit zijn, afhankelijk van hoeveel ritten je hebt gereden, omvangrijke datalijsten die een gevorderde Excel-gebruiker wel kan ontcijferen.
Automatische herkenning
Opvallend is hoe accuraat de applicatie te werk gaat. Oke, er blijkt wel eens sprake te zijn van een storing in het signaal en daardoor is niet alle data bruikbaar. Maar als de ontvangst goed is, wordt er ook veel vastgelegd. Via gps-coördinaten wordt bij elke beweging om de paar seconden een locatie (een punt op de kaart) doorgegeven. Op basis van de gemiddelde snelheid geeft de app nauwkeurig aan welk vervoersmiddel wordt gebruikt. Zo wordt bijvoorbeeld duidelijk dat voor een uitwedstrijd bij voetbalvereniging UDI gebruik is gemaakt van de auto.
Lees verder onder de afbeelding.
Maar dat is niet alles. De app legt alle (vaste) bestemmingen vast. Een woongebouw waar je tien uur per dag bent wordt vanzelf aangeduid als 'thuis'. En zo moet het commerciële gebouw waar je meerdere uren per dag vertoeft wel je werk zijn. Vaste bezoekadressen van familieleden of vrienden worden opgemerkt en als 'woning' aangeduid. Zo worden ook reisdoelen toegewezen. Het ritje naar de redactie van 1Twente is dus 'naar werk'. En de terugweg 'naar huis'. Het bezoek aan AH Miro wordt bestempeld als 'winkelen' en een korte wandeling heet 'ontspanning'.
CO2 en calorieën
Dit alles is voor een gemiddelde verkeerskundige al interessante data. Het kan bijvoorbeeld laten zien hoe vaak mensen de fiets of de auto gebruiken voor korte ritjes binnen de stad en met welk ogenschijnlijke doel dat gebeurt. En om het nog wat interessanter te maken wordt er ook allerlei algemene informatie rondom die rit verzameld, blijkt uit een analyse van de data.
Die dag dat de auto boven de fiets werd verkozen voor het korte ritje naar het stadhuis was het namelijk 'bewolkt met regen'. Niet een moment om je nat te laten regenen dus. Voor een familiebezoek in het Duitse Rheine - uiteraard met de auto - is er zo'n 9.419 gram (bijna 1 kilo) CO2 uitgestoten. Tijdens een fietsrit naar het ouderlijk huis zijn er zo'n 150 calorieën verbrand. En het kruispunt Oldenzaalsestraat/Laaressingel blijkt een bron van vertraging: op een bepaalde dag is er zelfs 2 minuten en 23 seconden voor het verkeerslicht gewacht.
Opvraagbaar
Zoals gezegd: de informatie zoals hierboven weergegeven wordt niet met anderen gedeeld. In ieder geval niet zodanig, dat het herleidbaar is naar personen. In coronatijd kon er bijvoorbeeld een analyse worden uitgevoerd op het verplaatsingsgedrag van mensen.
Alle persoonlijke gegeven zijn door gebruikers op te vragen en dat betekent dus dat het ook op de server staat van Mobidot. En dat blijft het 'zolang als dat nodig is', staat in de voorwaarden. In de praktijk betekent dit dat de data beschikbaar blijft tot 24 maanden nadat 'het project' stopt of als een account 24 maanden inactief is.
