Bijstandsnorm te laag: tienduizenden huishoudens in problemen
De bijstandsnorm is te laag, tienduizenden Nederlandse huishoudens komen maandelijks structureel tekort. Dat is een van de conclusies uit een rapport dat het Nibud vorige week publiceerde. Rijksbeleid brengt daarmee niet alleen huishoudens in problemen, ook gemeenten zitten klem. Conclusies en cijfers sluiten aan bij bevindingen uit ons onderzoek naar armoede in Enschede. Daarbij betekent die Nibud-conclusie ook iets voor het nieuwe armoedebeleid van de gemeente, Rondkomen met je inkomen. Dat lukt dus simpelweg niet, concludeert het Nibud.
Het Nibud deed onderzoek naar vijf jaar armoedebeleid in tachtig Nederlandse gemeenten. Enschede was er daar een van, zo blijkt uit navraag bij de inkomenswaakhond. De maandag uitgebrachte analyse ‘vijf jaar armoedebeleid in tachtig gemeenten’ lijkt een kopie van de Minima Effectrapportage (MER) over de stad, die vorig jaar verscheen. Het lukt de meeste gemeenten simpelweg niet om inwoners financieel gezien voldoende te ondersteunen.
Die MER is een onderzoek van de effecten van Rijksbeleid op minima-huishoudens dat eens in de twee jaar plaatsvindt, uitgevoerd door datzelfde Nibud. Belangrijkste conclusie vorig jaar was dat Enschedese minima-huishoudens niet of nauwelijks rond kunnen komen. De meeste hebben net voldoende voor basisbehoeften als onderdak, eten en een ziektekostenverzekering, maar er schiet niets over voor sport, muziekles of een schoolreisje. Achttienjarigen die zelfstandig wonen kunnen helemaal niet rondkomen.
In de net verschenen analyse van de effectrapportages van tachtig steden in de voorbije vijf jaar becijfert het Nibud dat tienduizenden huishoudens in Nederland maandelijks tientallen Euro’s tekort komen. Structureel. Dat betekent dat zij niet alleen iedere maand grotere gaten in hun budget zien ontstaan, ze zijn daarmee ook bijzonder kwetsbaar voor financiële tegenslag. Die tekorten zijn een gevolg van rijksbeleid, zo stelt het Nibud. Gemeenten hebben simpelweg niet de middelen om minima voldoende te kunnen ondersteunen.
Dat ‘tientallen Euro’s tekort’ is theorie, zo stelt datzelfde Nibud. In de analyse gaat het onderzoeksinstituut er namelijk vanuit dat huishoudens gebruik maken van alle toeslagen en regelingen die hun gemeente kent. Daarbij wordt gerekend met een gemiddelde huur van rond de 480 Euro per maand. De werkelijkheid is dat lang niet alle regelingen maximaal worden aangeboord en de werkelijke huurprijs vaak hoger ligt. De werkelijke tekorten waar huishoudens mee kampen zijn dus aanmerkelijk hoger. Diezelfde conclusie trokken wij in een artikel over het effect van beleid op armoede in Enschede.
Het Nibud legt hier de bal bij het rijk. Directeur Arjen Vliegenthart in een persbericht van 2 november: “We zien dat het kabinet veel geld vrijmaakt voor het oplossen van schulden. En dat is goed en nodig. Maar als wij niets doen aan de gaten in ons noodvangnet, blijft het dweilen met de kraan open.” Boven datzelfde persbericht prijkt de belangrijkste oproep aan het kabinet: ‘Verhoog de bijstand en het minimumloon’. Even verderop: ‘Help gemeenten ruimhartig te kunnen zijn… zodat inwoners kunnen rondkomen en meedoen. Een gemeentelijke bijdrage van € 50 per jaar om te kunnen sporten helpt … niet als de sportschool € 20 per maand kost.’
Hoe zit dat met inkomensbeleid en armoedebestrijding?
Gemeenten voeren geen inkomensbeleid. Dat mag alleen het rijk. Gemeenten mogen wel wat ondersteuning bieden, maar alleen na een aanvraag en een individuele beoordeling. Denk aan bijzondere bijstand, een collectieve ziektekostenverzekering, kwijtschelding van gemeentelijke belasting en een kortingspas voor minima.
Gemeenten zijn wel verantwoordelijk voor de bestrijding van armoede. De meeste gemeenten - ook Enschede - geven veel meer geld aan bestrijding van armoede uit dan ze krijgen van het rijk.
Als het gaat om de vraag welke financiële middelen huishoudens nodig hebben, kijkt het Nibud naar de armoede-definitie van het Sociaal Cultureel Planbureau. Daarbij hanteren zij twee meetlatten. De ene is die van een strikt basisbehoeftebudget; daarbij gaat het de minimale uitgaven die een huishouden heeft, zoals een dak boven je hoofd, voedsel en een ziektekostenverzekering. De twee is een niet-veel-maar-toereikendbudget, waarbij het gaat om kosten die nodig zijn om mee te kunnen doen met de samenleving. Daaronder vallen kosten voor een mobieltje, een laptop voor schoolgaande kinderen en zaken als sport of muziekles. Uit het Nibud-onderzoek blijkt dat tienduizenden huishoudens in het land maandelijks enkele tientjes tekort komen om zelfs maar over de eerste lat heen te kunnen springen.
Rondkomen met je inkomen, het kader voor nieuw Enschedees sociaal beleid, start daarmee met een 0-1 achterstand. Of erger. Immers: welke maatregelen je ook neemt, als gemeenten onvoldoende budget van het rijk krijgt om inwoners financieel voldoende te kunnen steunen, gaat het die inwoners nooit lukken om rond te komen. Het Nibud geeft in haar onderzoek aan dat beleidsmakers en ambtenaren de problemen weliswaar zien, maar niets anders kunnen dan te weinig verdelen over te veel.
Daarmee is dat Rondkomen met je inkomen niet per definitie helemaal vleugellam. Een aantal van de voornemens sluiten naadloos aan bij de aanbevelingen die het Nibud doet. Enschede wil het veel makkelijker maken om een beroep te kunnen doen op regelingen. Aanvragen moeten eenvoudiger, je moet voor meerdere regelingen tegelijk kunnen aanvragen, regelingen moeten beter bekend worden gemaakt, ook onder groepen die niet meteen zijn bij de gemeente. Denk aan zzp’ers en werkenden met een minimum inkomen.
Wat Enschede - met een aantal andere gemeenten in het land - in een uitzonderingspositie plaatst, is de optelsom van een al bestaande achterstandspositie en een streng sociaal beleid. Enschede telt relatief veel huishoudens die langere periode hebben moeten rondkomen met te weinig, soms met minder dan waar zij recht op hadden. Daarmee zijn de problemen in een stad als Enschede nog wat nijpender dan elders.
Daar ligt een parallel met het rijksbeleid, waarin uitkeringen en minimumloon door achtereenvolgende kabinetten tot onder het minimum zijn teruggebracht en wie ervan afhankelijk is te maken krijgt met streng handhavingsbeleid. Wie een fout maakt, wordt snel en hard gepakt en heeft nog minder dan toch al te weinig te besteden. Dat Enschede nu kiest voor een koers van meer aandacht en oog voor de meest kwetsbaren in de stad is zowel goed nieuws als bittere noodzaak. Het is te hopen dat het rijk dat voorbeeld volgt en de conclusies van het Nibud ter harte neemt. Anders blijft Enschede schaarste verdelen.
Johan de Kruijf, lid van de Enschedese Rekenkamer, deed veelvuldig onderzoek naar de effecten van lokaal en nationaal beleid op Enschede en andere steden. Hieronder vind je de video met zijn reactie op het rapport van het Nibud in 1Twente Vandaag.
Gerelateerd
