In Depot: het enige weeshuis dat Enschede ooit had
‘Annie, de musical’, maar dan in Enschede. Het had zomaar gekund. Halverwege de 19e tot begin jaren 20 van de vorige eeuw had de stad een weeshuis. Tijdens de gouden eeuw van de Twentse textielindustrie. Puissant rijke notabelen genoeg die een weesje in huis hadden kunnen nemen.
Dat het nooit tot een Annie-verhaal is gekomen, komt misschien omdat de keus nooit heel groot is geweest. Niet dat de stad (of de regio) minder wezen telde dan elders, maar de meesten werden ondergebracht bij familie, buren of bekenden. Noaberplicht in praktijk. Het ook zijn dat de identiteit van het weeshuis daar een rol heeft gespeeld: het viel onder de Hervormde diaconie en, in lijn met de strenge scheidslijnen van destijds, je moest van hervormde huize zijn om er een voet over de drempel te mogen zetten.
Twente had maar een paar weeshuizen
Twente heeft sowieso amper weeshuizen gehad. Naspeuringen van Edwin Plokker, collectiebeheerder van De MuseumFabriek, leverden op dat er alleen in Almelo ook nog een weeshuis heeft gestaan. Uit de nagelaten registers van het Enschedese weeshuis blijkt dat er in de hele periode van haar bestaan (van 1846 tot 1923, dat is 77 jaar) 158 kinderen zijn opgevangen. Om maar te zeggen: zo bar veel dakloze wezen waren er niet.
De meesten daarvan (131) hebben er tot hun 18e levensjaar gewoond. Eenmaal volwassen werden zij met een koffer kleren en een deukhoed uitgezwaaid. De jongens waren dan opgeleid als wever. Dat gebeurde in het weeshuis zelf. Daar stonden weefgetouwen en werd lesgegeven. Meisjes werden huishoudster of dienstbode.
Wezenblauw
Het Enschedese weeshuis heeft in twee verschillende perioden opeenvolgend twee echtparen gehad die de tent runden. Gemiddeld zaten er een twaalf tot dertien wezen (maximaal achttien); een groot gezin, zeg. Onder ‘vader en moeder’ Zaan droegen wezen een uniform: de jongens een hemelsblauw pak, ook wel ‘wezenblauw’ genoemd’ met maar een broekzak. Dat was om te voorkomen dat de knapen-in-blauw met de handen in de tuk als schoffies door de straten slenterden.
Vader Zaan was een goeiige man, een eigenschap die zijn ega ruimschoots compenseerde. Dat was, zo valt op te maken uit de verhalen van ex-wezen, een heks van de eerste orde. Pinnig, streng, koud. Eén van de wezen die opgroeide onder de rokken van vrouw Zaan vertelde, nadat hij de leeftijd des onderscheids had bereikt en het weeshuis verliet, dat hij in al die jaren niet een keer vlees had gegeten. Er stond alle dagen stamppot op het menu.
Lees verder onder de afbeelding.
Dat veranderde toen de Zaantjes afzwaaiden en het echtpaar Slager de scepter overnam, al doet die naam anders vermoeden. Het stigmatiserende hemelsblauwe uniform verdween, kinderen droegen hun eigen kleren, en werden warm opgevoed.
De regenten en regionalist Snuif
Zo’n weeshuis-echtpaar stonden onder toezicht van vijf regenten. Allemaal Hervormd, uiteraard. Afkomstig uit de bon-ton van de stad, mannen en vrouwen. Met namen als Ter Kuile, van Deinse en Scholten. De mannen hielden een oogje op de weesvader, de vrouwen op de moeder.
De MuseumFabriek heeft enkele foto’s uit de Enschedese weeshuis-geschiedenis in bezit en de letters ‘weeshuis’, die al die jaren de gevel sierden. Hoe die laatste precies in de collectie terecht zijn gekomen, is niet bekend.
Lees verder onder de afbeelding.
Maar tot de laatste lichting van regenten-toezichthouders behoorde apotheker en regionalist Snuif. Het vermoeden bestaat dat hij het is geweest die, toen het weeshuis in 1923 de deuren sloot, de letters van de gevel heeft gerukt.
