Hengelose nachtburgemeester Irma Bruggeman blijft lobbyen voor een Guggenheim-museum in Hengelo

Een plek waar het museum dan zou kunnen verrijzen is op het oude terrein van Koninklijke Machinefabriek Stork (KMS) in Hart van Zuid. Een torenhoge ambitie? "Ja, dat is het zeker, maar we zijn wel de stad van Stork, die zelf ook groot dacht. Met het wegtrekken van de industrie lijkt het me goed om weer een groot ambitieus project in de stad te hebben, waar we als hele streek profijt van kunnen hebben," zegt ze in een interview met Hans Bellert.

Bruggeman bracht het idee voor een Guggenheim-museum onder meer onder de aandacht bij de projectontwikkelaar, die plannen ontwikkelt voor de oude Stork-gebouwen. Ook schreef ze brieven en legde contact met culturele ambassadeurs.

Het Hengelo van Spanje

De nachtburgemeester van Hengelo kwam jaren geleden op het idee voor een Guggenheim-museum door een uitspraak van theaterproducent Joop van den Ende, die Bilbao 'het Hengelo van Spanje' noemde. Hij haalde de industriestad aan als een plek waar mensen naartoe trokken en werk hadden.

Geen vreemde vergelijking: beide steden danken hun bestaan aan hun strategische ligging en aan de staalindustrie. Het bracht welvaart, maar toen diezelfde industrie weer verdween, liet dat zowel in Bilbao als Hengelo zijn sporen na. De Baskische industriestad verpauperde door het sluiten van fabrieken, mijnen en scheepswerven in de jaren zeventig en tachtig. De werkloosheid steeg naar enorme hoogte en mensen trokken weg.

Hengelo

Ook in Hengelo verdween de metaalindustrie langzaam maar zeker. De binnenstad was in de periode vanaf de jaren tachtig tot medio 2000 het winkel- en uitgaansgebied van Twente met één van de eerste stadserven van Nederland. Daar kon de stad een tijd lang op teren, maar toen de ene na de andere economische crisis toesloeg, met grote winkelleegstand tot gevolg, verloor de stad steeds meer van haar aantrekkelijkheid.

Ommekeer

Het stadsbestuur van Bilbao gooide in de jaren negentig het roer om en zette volop in op stadsvernieuwing. Een meesterzet bleek de langdurige lobby voor een vestiging van een Guggenheim-museum in 1997. Dat lukte en werkte uiteindelijk als een soort vliegwiel. Het heeft er mede voor gezorgd dat de stad zich ontwikkelde tot een leefbare en culturele hotspot. "Zij hebben daar het tij mee gekeerd. Bilbao is écht het mekka geworden van Spanje als het gaat om kunst en cultuur," zegt Irma Bruggeman.

Stadsvernieuwing Hengelo

De laatste jaren wordt er ook in Hengelo volop geïnvesteerd om van Hengelo een aantrekkelijke stad te maken om te wonen, te werken en te verblijven en daarmee te groeien in de toekomst. Het resultaat van die investeringen in de binnenstad wordt steeds meer zichtbaar. Zowel in Hart van Zuid als in de binnenstad gaat de komende jaren nog het nodige gebeuren als het gaat om stadsvernieuwing.

"Maar daarmee ben je er niet," zegt Bruggeman. "Als je als stad wilt groeien, moet je vooral weer hip zijn in plaats van aangeharkt. Zodanig hip dat toptalenten hier willen wonen. Hier willen bijhoren. Een magneet in je stad, zoals Stork ooit een magneet was voor deze streek."

Stategische ligging

De vraag is of je een stad als Bilbao met bijna 350.000 inwoners wel kunt vergelijken met een stad als Hengelo en of het Guggenheim-effect hier ook zou kunnen werken. En als Guggenheim al een tweede locatie in Europa zou willen, zouden ze dan wel vallen voor de stad in Twente?

De Hengelose nachtburgemeester denkt van wel: "Guggenheim wilde zelf een vestiging in Berlijn* hebben. Op het museum komen jaarlijks 1,2 miljoen mensen af, maar dat kan de Duitse stad er helemaal niet bij hebben. Datzelfde geldt voor Amsterdam. Maar Hengelo ligt als stad centraal tussen die twee steden in."

Irma Bruggeman zegt dat Hengelo al heel veel internationaal verkeer heeft, zoals de trein naar Berlijn, die hier een tussenstop maakt. "Internationale cultuurtoeristen kun je een hele goede reden geven om hier uit te stappen. Ze staan dan al bijna bij het museum, dus een perfect plan."

*De Guggenheim Foundation heeft overigens van november 1997 tot februari 2013 een expositieruimte voor moderne kunst gehad in Berlijn. Dit was een samenwerking met de Deutsche Bank. Zowel de bank als Guggenheim gaven in die tijd geen concrete reden voor stoppen van de samenwerking en zeiden alleen dat het contract afliep. Een woordvoerder van de Deutsche Bank liet wel weten dat de bank zelf de ruimte wilde gebruiken. De expositieruimte was gevestigd op de begane grond van het kantoor van Deutsche Bank. Na het stoppen van de samenwerking maakte het initiatief een doorstart als de Deutsche Bank Kunsthalle.

Verdienmodel

De realisatie van een Guggenheim in Bilbao heeft daar wel de nodige moeite gekost. De lobby duurde vele jaren. Toen de kogel door de kerk was, kon er geïnvesteerd worden. "Het project heeft zo'n 110 miljoen euro gekost, maar uiteindelijk hebben ze dat bedrag in zo'n acht maanden al terugverdiend", weet Irma. "Er zit dus een geweldig verdienmodel onder." Ze maakt een vergelijking met een ontwikkelplan als Lange Wemen in het centrum van Hengelo, 'dat ongeveer hetzelfde bedrag kost, maar die investering wordt zeker niet in een paar maanden terugverdiend'.

Reis naar Bilbao

Om te laten zien wat een Guggenheim Museum een stad kan brengen en om mensen te overtuigen, wil Bruggeman dit najaar een reportage-reis maken naar de Baskische stad. Ze wil met inwoners in gesprek die de transitie van een onaantrekkelijke oude industriestad naar een culturele metropool hebben meegemaakt.

Andere ideeën

Er zijn inmiddels meerdere denkrichtingen voor wat er met de oude KMS-locatie in Hengelo moet gebeuren. Daarvoor mochten inwoners vorig jaar ideeën indienen. Ook studenten kwamen met mogelijk concepten tijdens de NEVAP HBO Challenge. Twaalf studententeams dachten out-of-the-box na voor een nieuwe invulling van het gebied.

Eén van de ideeën was het creëren van een Stork-dorp waar wonen, werken en recreëren centraal staat. Doel van dit idee is om jongeren naar Hengelo trekken en de historische identiteit te behouden door hallen in te vullen met diverse functies. Een idee van een andere groep studenten was om creatieve industrie en makers centraal te stellen en van het terrein een makersdistrict te maken. Plannen voor herontwikkeling van de KSM-locatie worden op dit moment nader uitgewerkt. Eén van de hallen is de komende twee jaar ingericht als padelsporthal.

Disneyland of Aquaworld

Aan het eind van het jaar geeft Bruggeman het stokje van nachtburgemeester over aan een opvolger, maar als directeur van kunstwerkplaats De Möllerwerf blijft ze ook daarna een ambassadeur voor de creatieve klasse.

De droom van een Hengelo's filiaal van het Guggenheim Museum laat ze evenmin varen: "Je kunt hier wel een Disneyland of Aquaworld van de grond tillen, waar ook veel mensen op af komen, maar Hengelo heeft een hele rijke kunstgeschiedenis. Veel grote kunstenaars hebben hier gewerkt en gewoond."

Volgens de nachtburgemeester heeft Twente de dichtstbevolkte creatieve regio van het land. "Met mensen die sinds 1946 op de kunstopleiding in Enschede hebben gezeten en hier in de buurt zijn blijven wonen, zoals in Diepenheim of Delden. De hele regio zit vol met creatieve mensen. In de rest van het land concentreert de ceatieve klasse zich vooral op steden. Hier op de regio."

Kunstwerkplaats

Irma Bruggeman is als nachtburgemeester, voorzitter van kunstenaarscollectief 074 PK én directeur van kunstwerkplaats de Möllerwerf op vele fronten actief en zoekt de verbinding waar het kan. Ze is zelf al jaren creatief maker, maar ook organisator van festivals, tentoonstellingen en workshops.

Inmiddels bestaat de kunstwerkplaats een paar jaar en is het een plek waar de nodige kruisbestuiving plaatsvindt op het culturele vlak tussen creatief makers, het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en het onderwijs. Bruggeman constateerde een paar jaar geleden dat de kunstsector enorm was verschraald in Hengelo. De stad was er slecht aan toe: “De beeldende kunst was geen kernvoorziening meer, er was kunstpodium meer, er was eigenlijk niets meer. Iedereen verpieterde eigenlijk in z’n eigen atelier.”

In 2019 stopte HeArtGallery in de Drienerstraat en ook ArtHok, de expositieruimte in de Bataafse Kamp, een initiatief van Stichting 074 PK, sloot de deuren definitief door gebrek aan steun van de gemeente. De kunstenaars van 074 PK willen toen al niets liever dan een eigen vaste plek in de stad, waar ze de komende jaren verder konden bouwen. Irma Bruggeman nam destijds de voorzittershamer van de stichting over van beeldend kunstenaar Pier van Dijk, die zich jarenlang heeft ingezet voor een beter kunstklimaat in de stad.

Organisch

In Amsterdam zag Irma Bruggeman wat grote creatieve werkplaatsen daar in gang zetten en dacht dat zoiets ook in Hengelo goed zou kunnen werken. Aan de haven vond ze een oude loods en vroeg beelden kunstenaars en creatief makers om te participeren. Die betalen als deelnemer een vast bedrag per jaar en kunnen dan 100 uur gebruik maken van de hal. “Je krijgt daar echt het gevoel alsof je in Hamburg of Berlijn bent. Het hele aangeharkte gevoel dat je soms hebt in Twente, dat is daar niet. Creatieve mensen vinden dat prettig. Dat zie je ook aan broedplaats Oogst in Hart van Zuid. Dat is allemaal heel organisch en heel kleurrijk.”

Enorme kick

Bruggeman is een culturele duizendpoot. Ze is met zoveel projecten en creatieve zaken bezig, dat ze soms weleens jaloers is op mensen die maar één ding doen. Waar komt haar drive eigenlijk vandaan? “Een harde arbeidethos en discipline zit écht in de familie. Ik kreeg haast een Spartaanse opvoeding, best prestatiegericht en met veel sport. Daarnaast komt het ook omdat ik de dingen doe of bedenk waar ik écht achter sta. Dan krijg je ook die drive."

Ruimte voor zelfmedelijden was er niet bij haar thuis. "Vond ik toen lastig, maar nu ben ik mijn ouders dankbaar dat zij me leerden dat dit verspilde tijd is; er blijft dan veel tijd over voor zaken die er echt toe doen." Irma zegt dat ze visueel is ingesteld. Ze geeft als voorbeeld het idee van de kunstwerkplaats. “Dat zie ik dan gewoon voor me en dan wil ik dat het er komt. En dan werk ik keihard zodat het er komt. Als het dan lukt, dan geeft dat een enorme kick. Een voldoening omdat het in het belang is van heel veel mensen."

Bekijk het gehele interview van 20 minuten met nachtburgemeester Irma Bruggeman door Hans Bellert op Youtube, waarin ze onder meer ingaat op haar droom, ambities en drive.