Langzaam wordt het lichter in De Kleine Willem: Enschedees duo verbindt al dertig jaar ‘het Indische, het theatrale en het therapeutische’

Rond de ruïnes die de Tweede Wereldoorlog had achtergelaten hing een verstikkende brandlucht, de hitte van de vlammen was nog voelbaar. Europa lag in puin, het machtsvacuüm in haar koloniën voedde een al lang sluimerende vrijheidsdrang. Indonesië verklaarde zich onafhankelijk van Nederland en er brak (opnieuw) oorlog uit.

Hoe witter, hoe beter

Nederlands-Indië. De naam zegt alles: Nederland de heerser, Indonesië de knecht. Een verhouding die 350 jaar lang standhield en het leven dicteerde van de ‘blanda’s’ die er avontuur en rijkdom zochten, èn dat van de oorspronkelijke bevolking. Beiden raakten met elkaar vervlochten, ook letterlijk: blanke Hollanders verwekten kinderen bij gekleurde vrouwen en er ontstond een tussengroep. Het leverde een ijzeren sociale maatstaf op: hoe witter, hoe beter.

Stapeling van trauma’s

Dat kantelde in 1945. De knecht worstelde zich los van de meester; de rol van Nederland was uitgespeeld (al had men dat daar zelf pas veel later in de gaten). Maar honderdduizenden Indonesiërs hadden hun lot, leven en toekomst verbonden aan die koloniale macht. Zij dienden in het leger, werkten op kantoren, bij middenstanders, in huizen en tuinen. En stonden ongevraagd voor een duivels dilemma: nationalisme en alles kwijtraken of die band met Nederland. Ruimte voor nuance was er niet.

De gezinnen die tussen 1945 en 1965 naar Nederland kwamen, namen hun eigen stapeling van traumatische verhalen mee. Van onderdrukking, een wereldoorlog en Jappenkampen, gevechten en dwangarbeid, een bloedige periode van wraak en inlandse strijd.

Langzaam… wordt het lichter

In Nederland was daar het kille klimaat, letterlijk en figuurlijk. Indonesiërs werden bepaald niet met open armen ontvangen. Zij hadden eindeloos plaatjes gezien, konden vlekkeloos de dorpen en steden aanwijzen op een kaart, maar wisten feitelijk niets van het land. Meer vreemdeling kan een mens zich nauwelijks voelen.

‘Langzaam… wordt het lichter’ is een conclusie van twee vrouwen die een leven lang bezig zijn geweest om dat verleden en de gevolgen daarvan op een rijtje te zetten. Dat zijn hoogst persoonlijke puzzels, maar bij de drie vorige voorstellingen bleek dat de verhalen van Gerverdinck en Bergsma ook universeel zijn. Herkenbaar voor iedere vluchteling, iedere ontheemde, iedereen met een verleden dat rafelrandjes heeft.

Het gaat traag, maar uitzichtloos is het niet.