Hengeloër Eddy van Essen onderzocht vlucht Oostenrijks-Joods gezin Neumann naar Hengelo

Hengeloër Eddy van Essen deed onderzoek naar de geschiedenis van Neumann en zijn Oostenrijks-Joods gezin. Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vluchtte deze familie naar Nederland. Het gezin werd uiteindelijk in Hengelo opgevangen. De reden dat Van Essen meer over de familie Neumann te weten wilde komen, is doordat hij bezig was met de geschiedenis van een ander gezin, de Hengelose familie Leefsma. Van Essen zorgde er in 2021 voor dat aan de Deldenerstraat 68 een stolperstein werd geplaatst voor de baby uit dat gezin; Benjamin Mozes Leefsma. “Ik kwam tijdens mijn onderzoek van alles tegen en dan word je toch nieuwsgierig.”

Familie Neumann

Maar wie was de familie Neumann precies? "Alfred Neumann was Joods, zijn vrouw Hilda half-Joods en was net als haar moeder katholiek. Het echtpaar hadden twee zonen, Peter en Lucian", vertelt Van Essen. "Neumann studeerde rechten aan de universiteit van Wenen, maar werd journalist voor een Zwitserse liberale krant."

Opgepakt

De Duitse annexatie van Oostenrijk op 13 maart 1938 had grote gevolgen voor Neumann en zijn gezin. In mei van dat jaar werd hij opgepakt door de autoriteiten die niet gelukkig waren met de kritische artikelen die Neumann schreef over de antisemitische acties die plaatsvonden in het land. Neumann werd afgevoerd naar concentratiekamp Dachau. "Dat was één van de eerste concentratiekampen waar in eerste instantie politieke gevangenen werden opgesloten" zegt Van Essen. "Het is natuurlijk met geen pen te beschrijven wat daar gebeurd is." Na een half jaar werd Alfred Neumann verplaatst naar concentratiekamp Buchenwald omdat het kamp in Dachau tijdelijk werd ontruimd om daar SS'rs op te leiden.

Kindertransport

Ondertussen probeerden Joodse gezinnen Oostenrijk te vluchten na de 'Anschluss', zoals de annexatie van Oostenrijk werd genoemd. "Joden die de financiële middelen hadden en ook de connecties, probeerden weg te komen uit het land." Hilda Neumann wist haar beide zoons uit Oostenrijk op een zogenaamd Kindertransport te krijgen met hulp van de Engelse Quakers, een religieus genootschap die duizenden kinderen naar England wilde halen. Een deel van die kinderen belandden in Nederland, waaronder de twee zoons Peter en Lucian Neumann. Zelf bleef Hilda achter in Oostenrijk.

Getraumatiseerd

Na een jaar in concentratiekampen vast te hebben gezeten, werd Alfred Neuman onder meer door bemiddeling vanuit Nederland vrijgelaten. Door de afschuwelijke omstandigheden in de kampen was Neumann getraumatiseerd geraakt. "Hij kreeg psychische klachten en had last van achtervolgingswaanzin, het ging dus niet goed met hem."

Opgevangen in Hengelo

Het echtpaar vluchtte daarop naar Den Haag, waar ze in februari 1940 aankwamen en werden herenigd met hun twee zonen. Uiteindelijk belandde het gezin in Hengelo. Waarom in Twente? "Ik vermoed door connecties tussen Joodse mensen onderling. Het gezin werd in Hengelo gescheiden van elkaar opgevangen. Alfred en Hilda kwamen terecht in de Nieuwstraat, de twee jongens werden ondergebracht op twee verschillende adressen in de Leliestraat."

Afgevoerd naar Auschwitz

Met Alfred Neumann ging het ondertussen steeds slechter door zijn opgelopen traumatische ervaringen. "Vanuit de Nieuwstraat werd hij overgebracht naar een groot psychiatrische ziekenhuis in het Apeldoornse Bos in Apeldoorn. Daar heeft hij een jaar gewoond. In 1943 is het ziekenhuis van de ene op andere dag ontruimd en zijn alle mensen, bewoners en personeelsleden, op een beestachtige manier in vrachtwagens gegooid en wagons geladen. Ze werden afgevoerd naar Auschwitz waar ze onmiddellijk zijn omgebracht."

Herzieningsverzoek

Hilda en haar zoons overleefden de Tweede Wereldoorlog. Ze werd in Hengelo door de Duitsers met rust gelaten. Dat was te danken aan een herzieningsverzoek waarmee haar Joodse afkomst werd gewijzigd. "Een Oostenrijkse schoolvriendin had een verklaring afgelegd dat de vader Hilde niet haar echte vader was en dat ze dus niet Joods was. Het gebeurde heel veel dat mensen met vervalste papier hun afkomst probeerden te wijzigen naar niet-Joods." Het gebeurde in de oorlog ook een keer dat zoon Peter in Hengelo de avondklok overtrad en werd aangehouden. "De politie dacht dat hij Joods was, maar de jongen wist ze te overtuigen dat alleen zijn vader dat was en hij dus een zogenaamde “Mischling’ was, een half-Jood. Daarop lieten ze hem vrij."

Onderzoek

Van Essen zegt geraakt te zijn door wat hij te weten is gekomen over het leven van Alfred Neumann en de tragische afloop. "Als je onderzoek doet, bent je er haast dag en nacht mee bezig. Het is soms wel goed om er wat afstand van te nemen."

De Hengeloër is op dit moment bezig met de geschiedenis van een ander gezin dat in Hengelo heeft gewoond en meerdere concentratiekampen heeft overleefd. "Dat is ook een zeer aangrijpend verhaal, waarover ik al veel informatie heb verzameld. Voor mij is dat verhaal te groot, dus daarom zoek ik nog iemand die dit voor me wil opschrijven."

Het onderzoek en publicatie van Eddy van Essen is te vinden op JoodsMonument.nl.

Alfred Neumann werd geboren op 8 november 1895 in Wenen en is vermoord op 25 januari 1943 in Auschwitz. Hij werd 47 jaar.