Minder dan 1 procent van het Twentse verpakkingsafval is direct na inzameling 'klaar' voor recycling

Dat het ingezamelde plasticafval in Twente van erbarmelijke kwaliteit is, is niet nieuw. De situatie is in 2023 in ieder geval niet verbeterd ten opzichte van het jaar daarvoor. Voorheen leek de vervuiling van pmd minder groot, maar de afgelopen jaren worden de kwaliteitseisen strenger nageleefd door de afvalkeurmeesters. Die keuringen hebben voor het Twentse afval plaats bij PreZero (voorheen Suez) in Hengelo.

Een 'afvalloos' Twente

Het begon allemaal nog zo ambitieus. Ruim tien jaar geleden hieven veertien Twentse wethouders het glas en spraken ze onder de veelbelovende noemer 'Naar een afvalloos Twente' af dat er in 2030 nog maar 50 kilo restafval per inwoner zou zijn. Ook al valt daar het grofvuil niet onder, de doelstelling ligt in veel gemeenten ver buiten bereik. Variërend van 64 kilo restafval per inwoner in Hengelo tot 177 kilo per inwoner in Almelo. In Enschede is het overigens 92 kilo per inwoner.

Opvallend is dat de eerste successen van het verminderen van restafval worden ontleend aan de invoering van diftar (betalen per aanbod restafval) en de daaruit voortkomende hogere stroom aan verpakkingsafval. Althans, de stroom die tijdens het inzamelingsproces voor verpakkingsafval of pmd moet doorgaan.

Bijna alles afgekeurd

Met name het plasticafval dat afkomstig is uit de ondergrondse containers en de oranje 'huisjes' aan straat is namelijk van barslechte kwaliteit. Zo slecht, dat eigenlijk alle Twentse vrachten (98 tot 100 procent) van deze containers het stempel 'afkeur' krijgen. Dat kan komen doordat er restafval in deze containers is gegooid, maar ook andere 'stoorstoffen' zoals ondoorzichtige zakken met inhoud of hard plastic zoals speelgoed. Materialen die maken dat het ingezamelde afval te vies is om te recyclen of dat de installatie van het recyclingsbedrijf zal vastlopen.

De rekening van afgekeurde vrachten (transport- en verwerkingskosten) is voor de gemeente. Eerder werden deze vrachten direct verbrand bij Twence. Vorig jaar is er gestart met een proef om de afgekeurde vrachten eerst naar een nascheidingsinstallatie te brengen om het bruikbare materiaal eruit te filteren. In beide gevallen is de rekening naar verluidt ongeveer even hoog: zo'n 165 euro per ton (duizend kilo). Daarnaast lopen gemeenten bij afkeur ook een bijdrage van 261 euro per ton vanuit het zogeheten Afvalfonds mis. Met de oprichting van dat fonds hebben producenten hun verantwoordelijkheid voor recycling van hun verpakkingen afgekocht.

Speciale regeling voor Twente

Het plasticafval dat huis-aan-huis wordt opgehaald in de grijze verzamelcontainers met oranje deksels is weliswaar van betere kwaliteit, maar voldoet nog lang niet aan de eisen. Bijna alle vrachten van deze containers gaan naar Verpact (voorheen Nedvang, de organisatie achter het Afvalfonds), die het door een speciale sorteermachine haalt. Eerder zouden ook deze vrachten zijn afgekeurd en dus verbrand. Maar Twentse gemeenten hebben enkele jaren geleden samen met Verpact afgesproken dat dit deels vervuilde verpakkingsafval tot 'tussencategorie' wordt benoemd.

De betreffende gemeente ontvangt voor vrachten in de tussencategorie nog een vergoeding van 130 euro per ton. Verpact haalt met een sorteermachine het nog bruikbare pmd-materiaal uit dit afval, zodat het alsnog ter recycling kan worden aangeboden. Navraag bij Verpact leert dat het Twentse afval in de tussencategorie gemiddeld 35 procent vervuild is. Dat gedeelte wordt dus alsnog verbrand, net als restafval.

In de steden moet er geld bij

Hoe zit dat onder de streep? De kosten en opbrengsten laten zich het best vertalen in een grafiek. Er moeten namelijk best wat factoren worden meegenomen. Samenvattend kan worden gesteld dat van al het pmd dat Twente Milieu in negen gemeenten ophaalt, 0,87 procent wordt goedgekeurd. Dat ronden we naar boven af. Er is sprake van 42 procent afkeur, dus valt 57 procent van het plasticafval in de zogeheten tussencategorie.

Met name voor de grote gemeenten in Twente lopen deze bevindingen behoorlijk in de papieren. Wanneer slechts wordt gekeken naar de opbrengst (vergoeding uit Afvalfonds) en de kosten (verwerkingskosten voor afkeur) is het saldo voor Enschede en Hengelo al negatief. Maar ook misgelopen vergoedingen kunnen onder kosten worden geschaald. Daartegenover staat een kleine meevaller: voor het aandeel uit de tussencategorie dat na het sorteerproces alsnog wordt verbrand, hoeft de gemeente niet op te draaien. Deze factoren meegenomen houden slechts drie gemeenten nog een beetje geld 'over' rondom de inzameling en verwerking van pmd.

Hengelo gaat weer over op zakken

De vraag is hoe het nu verder moet. Enerzijds krijgt de inwoner het op de kop van de overheid. Die moet het afval maar beter leren scheiden. Daarom wordt er soms wat strenger gecontroleerd bij het ophalen van de huis-aan-huis-containers. Ook denken Twentse gemeenten aan het weghalen van de oranje verzamelcontainers aan straat en het weer 'ouderwets' ophalen van pmd in doorzichtige plastic zakken. De ervaring zou leren dat het materiaal dan schoner is. In Hengelo wordt daar vanaf september mee begonnen. Dan verdwijnen ook alle bovengrondse verzamelcontainers voor pmd en oud papier uit het straatbeeld.

Aan de andere kant zijn de Twentse gemeenten niet blij met de inrichting van het afvalfonds. Ze willen dat er nieuwe afspraken worden gemaakt met Verpact, zodat de kosten niet op burgers worden afgewend. Een motie op initiatief van de gemeente Losser is bij de VNG (belangenorganisatie van gemeenten) eind vorig jaar door bijna alle aanwezigen ondersteund.

'Niet efficiënt en onnodig veel geld'

Een woordvoerder van Verpact bevestigt dat er nieuwe afspraken worden gemaakt. "Maar het is misschien goed als gemeenten gaan nadenken over de wijze van inzamelen", zegt hij. "Bronscheiding (dus door inwoners thuis, red.) is over het algemeen de manier waarbij het ingezamelde materiaal het schoonst is. Maar we zien in sommige gemeenten dat dat niet werkt." In Twente lijkt dat, zeker in de grote steden, het geval. "Die zouden kunnen overwegen om helemaal op nascheiding over te stappen. Daarvan zijn in het land al voorbeelden."

De proef die in Twente is uitgevoerd, waarbij het opgehaalde pmd-afval wordt nagescheiden, is wat Verpact betreft geen duurzame oplossing is. "Nascheiden is alleen interessant als al het pmd met al het restafval wordt ingezameld. Dan heb je een efficiënt en effectief systeem", aldus een woordvoerder. "Immers: al het pmd gaat dan altijd langs de nascheider waardoor je veel pmd kunt terugwinnen. Daarom zien we ook graag dat een gemeente hierin een duidelijke keuze maakt."

In Twente geldt dat een deel van het pmd in een verzamelcontainer zit met daarin veel restafval (60-70%). "Maar er zal ook nog een deel van het pmd in het andere restafval zitten dat direct naar de verbranding gaat, waardoor je veel minder opbrengst hebt en twee inzamelstromen. Dat is dus absoluut niet efficiënt en kost onnodig veel geld."