Enschedese bibliotheek moet verhuizen of subsidie inleveren: 'Dit voelt bijna als chantage'

De Enschedese bibliotheek lijkt de afgelopen jaren ongewild te zijn getorpedeerd tot hoofdrolspeler in een film waarin het eigenlijk had willen figureren. De positie van de bieb is een cruciale factor geworden in een aantal ontwikkelingen in de binnenstad, die in de eerste plaats niets met de kerntaak van de boekenuitleen te maken hebben. Wat is er nu aan de hand? We zetten wat ontwikkelingen op een rij om de situatie te verklaren.

De huiskamer van 26 miljoen

In het stadhuis leeft al langer de grote wens om meerdere culturele organisaties die belangrijk zijn voor Enschede onder één dak te brengen. Eerst was daarvoor de 'Huiskamer van de Stad' in gedachten, een prestigieus plan waarbij de foyer van het Wilminktheater een veel opener karakter zou krijgen door de bibliotheek er onder te brengen.

Er was een flinke verbouwing voorzien, onder meer om de entree van het theater te verplaatsen naar het Wilminkplein. Maar door de gevolgen van inflatie steeg het kostenplaatje tijdens het aanbestedingsproces zienderogen. Uiteindelijk stopte de teller bij 26 miljoen euro, meer dan het dubbele dan voorzien. De bibliotheek had daarvoor al meermaals aangegeven dat een verhuizing zonder hogere gemeentelijke bijdrage niet uit kan in de begroting. Nog voor de gemeenteraad er wat van kon vinden, trok het college zelf de stekker uit het huiskamerproject.

V&D-pand als cultuurtempel

Gedurende het proces van de Huiskamer van de Stad werd op een andere locatie in de binnenstad een ander plan uit de doeken gedaan: Het Warenhuis. Dit project draait om het historische pand aan Kruispunt de Graaff dat vooral bekendheid verwierf doordat warenhuis V&D er lange tijd gehuisvest was. Eigenaar en projectontwikkelaar John Landewé wil er een cultuurhotspot van maken.

De invulling daarvan leek met het filmhuis van Concordia, theater Sonnevanck en de Podiumacademie van het ROC van Twente grotendeels compleet, totdat de onderwijsinstelling zich eerder dit jaar terugtrok uit het project. Het paste niet meer binnen de financiële kaders van het ROC van Twente. Sindsdien is de roep om een verhuizing van de bibliotheek naar Het Warenhuis groter geworden.

Geld uit Den Haag

De politieke wens om de bieb te verplaatsen is groot, omdat er nogal wat afhangt van de invulling van Het Warenhuis. Het college van B&W heeft vorig jaar op eigen initiatief een subsidie aangevraagd (en gekregen) uit het landelijke potje Impulsaanpak Winkelgebieden. Kortgezegd houdt dit in dat het Rijk een aanzienlijk bedrag op de gemeentelijke bankrekening stort - in dit geval 3,2 miljoen euro - onder de belofte dat de gemeente de openbare ruimte in een winkelgebied flink op de schop neemt.

Maar voor niets gaat de zon op. De gemeente moet daarom beloven dat de eigen investering minstens gelijk is aan de subsidie én dat er ook twee marktpartijen zijn betrokken. Behalve Ska-Pa, dat luxe lofts ontwikkelt aan de Brammelerdwarsstraat, is dat in Enschede dus de projectontwikkelaar van Het Warenhuis.

Tot zover prima. Maar er is één probleem: in de subsidievoorwaarden zit een deadline, dat er binnen één jaar na toekenning (december 2024) een keiharde overeenkomst moet liggen met alle partijen. Zonder concrete invulling van het oude V&D-pand is er geen businesscase en dus (nog) geen groen licht. Zonder Het Warenhuis dreigt Enschede de 3,2 miljoen subsidie te moeten terugstorten. En zonder subsidie komt er waarschijnlijk geen opwaardering van de Korte Hengelosestraat.

Bieb is bouwlocatie

Met deze wetenschap is het misschien niet zo opvallend dat de druk op de bibliotheek om te verhuizen wordt opgevoerd. Tel daarbij op dat de gemeente straks waarschijnlijk geen geld heeft om op drie locaties bij te passen. Naast een bijdrage aan Het Warenhuis, blijft de wens om de entree van het Wilminktheater te verplaatsen namelijk bestaan.

En als de bibliotheek op de huidige locatie aan de Pijpenstraat blijft, moet er groot onderhoud worden gepleegd. Daarnaast is die locatie al veel langer in beeld voor andere ontwikkelingen. Al ten tijde van het inmiddels gesneuvelde megabouwplan Kop Boulevard werd er gesproken over woningbouw. Nog altijd staat de Pijpenstraat 15 in de lijst met concrete bouwplannen: er zouden 35 woningen kunnen komen.

De bieb zit wel goed

Saillant is dat het gebouw aan de Pijpenstraat het eigendom is van de Centrale Bibliotheek Enschede. Die schop je er dus niet zomaar uit. En dat is ook helemaal niet wat bibliotheekdirecteur Jan Hoogenberg zou willen. In een e-mail die hij maandagmiddag vlak voor de vergadering aan raadsleden stuurde, uit hij zijn verbazing over de politieke discussie.

Verhuizen naar Het Warenhuis is voor Hoogenberg geen optie. "Op geen enkele plek in de stad, ook niet in combinatie, is de functie van de bibliotheek beter te realiseren dan aan de Pijpenstraat", aldus de bibliotheekdirecteur. Er wordt al samengewerkt met onder meer het Ontwikkelplein, de Maakplaats, Sive en horecazaak Stoet. En ook met het Juridisch Loket wordt al gesproken. Volgens Hoogenberg past dat alles veel beter bij de kerntaak: het stimuleren van lezen en taalvaardigheid.

Politiek voert de druk op

Toch werd maandagavond de motie in stemming gebracht, waarmee de druk op de bibliotheek om te verhuizen wordt opgevoerd. In september presenteren de verschillende culturele partners in de stad, waaronder de bieb, hun gewenste toekomstplannen. Die van de bibliotheek mag dus duidelijk zijn. Maar vooruitlopend op die presentatie spreekt een meerderheid van Burgerbelangen, VVD, D66, ChristenUnie en Partij voor de Dieren uit dat het college met Jan Hoogenberg opnieuw in gesprek moet over een verhuizing naar Het Warenhuis.

Belangrijkste argumenten zijn volgens de politici dat het huidige pand niet aan het plaatje van de 'bibliotheek van de toekomst' kan voldoen, dat er veel geld gemoeid is met het verduurzamen ervan en dat de toekomst van organisaties als Concordia en Sonnevanck op de tocht staat als Het Warenhuis niet wordt ingevuld. De politieke partijen willen de bieb 'maximaal afhankelijk' maken van de locatie Het Warenhuis en dragen het college op dat, als de bieb niet wil verhuizen, de huidige subsidie van circa 3,2 miljoen euro 'teruggebracht wordt tot het wettelijk minimum'.

Kritiek op drukmiddel

Oppositiepartijen hebben geen goed woord voor over voor de motie die D66 maandagavond tijdens de behandeling van de Zomernota indiende "Dit is tegen de wensen van de bibliotheek", zegt SP-fractieleider Piet van Ek. En Bart Peeters Weem van GroenLinks formuleert het nog wat strakker: "Dit voelt bijna als chantage."

In een reactie laat bibliotheekdirecteur Jan Hoogenberg weten dat hij niet goed weet wat hij met de motie aan moet. "Er is helemaal geen wettelijk minimum voor subsidies aan bibliotheken", legt hij uit. "Wel zijn er adviesbedragen. Voor een grote gemeente met de problematiek zoals we die in Enschede kennen is dat 27 euro per inwoner. En daar zitten we nu al onder."

Hoogenberg benadrukt nogmaals dat hij financieel, maar ook organisatorisch geen meerwaarde ziet in een verhuizing. "We zitten op dit moment op een ideale plek. Ja, het dak moet worden vervangen, maar qua verduurzaming valt het mee. We denken dat het al met al niet meer dan 4 miljoen euro gaat kosten en dan kunnen we twintig jaar vooruit."

Hetzelfde rapport

Opvallend is dat zowel voor- als tegenstanders van een verhuizing van de bibliotheek naar Het Warenhuis hun opvattingen bevestigd zien in een rapport van Berenschot. Het adviesbureau deed eerder onderzoek naar de meerwaarde van een bibliotheekfunctie in combinatie met Concordia, Sonnevanck en (toen nog) de Popacademie. En die meerwaarde is er, volgens Berenschot, maar alleen als er ook een horecafunctie wordt ingericht. Daarnaast geeft het adviesbureau aan dat de exploitatie vooral interessant had kunnen zijn als het voormalige V&D-pand eigendom was geweest van de gemeente. De bibliotheek heeft op dit moment een eigen pand en dus lagere exploitatielasten.