In Depot: Cato Elderink, dichter in het Twents
Schaar haar gerust in een illuster rijtje: Ko van Deinse, Cornelis Jan Snuif, Jan Jans - en Cato Elderink. Tijdgenoten, ook. Zonder hen had ons besef van Twentse cultuur en identiteit er anders uitgezien, was het er misschien helemaal niet geweest. Elderink verzamelde verhalen en indrukken van de streek rond Enschede, en stelde die op schrift. Vooral in de vorm van gedichten. In het Twentse dialect, als een van de eersten.
Cato - Catharina, koosnaam Toos - Elderink zag het levenslicht op 28 februari 1871. Als vierde kind van fabriqueur Hermannus Elderink en Catharine Blijdenstein. Met een gouden lepel in de mond: moeder stamde uit een voornaam textielgeslacht, vader bezat onder meer boerderijen in de omgeving van Buurse. De meeste beschrijvingen vermelden drie oudere zussen en een eerstgeborene, een zoon. Volgens de website geneaglogie.nl was er nog een nakomertje, dat al jong overleed. Alle kinderen Elderink bleven ongehuwd.
Verhalen, sagen en legenden
Die welstand waarin Cato opgroeide, zal ongetwijfeld een belangrijke rol hebben gespeeld in haar ontwikkeling en de positie die zij zich verwierf. Een vrouw van invloed, naar eigen zeggen de eerste gediplomeerde verpleegkundige van de stad. Maar vooral haar positie als regionalist, tussen die heren van stand: Van Deinse, Snuif en Jans. Toen Van Deinse wat in de vergetelheid raakte, werden de bundels van Elderink volop herdrukt.
Elderink fietste tien jaar als verpleegster de boerderijen en buurtschappen rond Enschede af, tot Markelo en Rijssen aan toe. Ze sprak stads-Twents, anders dan het dialect van de boeren, maar dat wekte evengoed vertrouwen. Net als Snuif, die als apotheker bij de mensen over de vloer kwam, boorde zij daar een schat aan informatie aan. Snuif verzamelde eigendomsakten, Elderink verhalen, sagen en legenden.
Keuvelend op de stoep
Na dat decennium verpleegsterschap was Elderink’s faam zo ver gerezen dat zij zich helemaal aan het schrijven en dichten kon wijden. Het was Ko van Deinse die haar een eerste publicatie in Twentsch Dagblad Tubantia bezorgde, de springplank voor het succes dat volgde. Van Deinse woonde schuin tegenover Elderink, in de Enschedese Marktstraat. Je kunt je er iets bij voorstellen: twee regio-historici, op een mooie zomeravond keuvelend op de stoep over wat zij uit het Twentse land hebben opgediept.
‘Moeder Aarde, dek toe uw kind’
Aan het waarheidsgehalte wordt getwijfeld, maar sommige verhalen zijn te mooi om daar al te moeilijk over te doen: Cato Elderink voorzag haar eigen dood. Ergens in maart 1941, kort nadat haar zeventigste verjaardag groots was gevierd, kwam ze tijdens een fietstocht in de buurt van Buurse ten val en brak haar been. Druk was het niet in dat buitengebied: Elderink lag er urenlang, voordat er hulp kwam. Ze overleed in juni aan de complicaties van die breuk.
Lees verder onder de afbeelding.
Vlakbij haar geliefde plekje aan de Buurserbeek werd niet veel later een ineengefrommeld briefje gevonden. Met een gedicht, enkele dagen voor haar dood geschreven. ‘Eén wordend met al dee ons vuur bint egoan, zal ik dan ’t lèvensroadsel verstoan. Suja suja suuselt de weend, nem Moder Eerde, dek too dien Keend.’
Tussen de klinkers en tegels van de Marktstraat in Enschede, voor het huis waar Cato Elderink woonde, ligt een gedenksteen met inscriptie: ‘Hier aan de Marktstraat 7 woonde en werkte de Enschedese schrijfster en dichteres in de streektaal Cato Elderink (1871-1941)’.
Elderink is begraven op de Enschedese Oosterbegraafplaats.
In Depot
Elke week lichten collectiebeheerder Edwin Plokker en 1Twente-verslaggever Ernst Bergboer een object uit het depot van de Enschedese MuseumFabriek. Dat depot is een verhalen-kabinet: al die objecten vertellen stukjes Twentse geschiedenis - oeroud èn kakelvers. Meer zien en lezen? In het dossier op de website van 1Twente vind je alle afleveringen die tot nu toe verschenen zijn.
