Blij met wadi en stadsbeek? Enschede houdt straks minder geld over voor maatregelen tegen wateroverlast
Met een miljoenen kostende operatie, die bovendien meer dan een jaar in beslag nam, werd de Oldenzaalsestraat in Enschede in 2019 'klimaatbestendig' gemaakt. Iconische beelden van studenten die in rubberbootjes door de ondergelopen winkelstraten varen zouden tot het verleden behoren. En toch veranderden de Haverstraatpassage en een deel van De Heurne gedurende de hevige regenval van afgelopen zondag in een rivier. En dat doet de wenkbrauwen ook in de lokale politiek fronsen: is er te veel betaald of dreigt er juist te weinig te worden geïnvesteerd in maatregelen tegen wateroverlast?
Reinier van den Berg, een van 's lands bekendste weermannen, werd zondag een mikpunt van kritiek op X (voorheen Twitter) toen hij de overstromingen in Enschede benoemde. 'Enschede ligt zeker ook in een dal' zei hij spottend in de richting van 'klimaatsceptici'. Een stortvloed aan reacties volgde.
De stuwwal
Het bericht is inmiddels verwijderd, maar gelukkig hebben we de foto's nog. Wat de meteoroloog zich bij het plaatsen van de tweet waarschijnlijk niet besefte is dat delen van Enschede - klimaatverandering of niet - inderdaad in een soort dal liggen.
De stad ligt, zoals 1Twente in het verleden al uitvoerig beschreef, op een stuwwal met lokale hoogteverschillen tot wel 44 meter. Als het regent stroomt het water naar de lager gelegen gebieden. En als het heel hard regent kan het water in die gebieden niet snel genoeg weg, waardoor er overstromingen ontstaan.
Van alle tijden
Deze wetenschap is zo oud als Methusalem, zou je kunnen zeggen. In het stadsarchief van Enschede zijn zelfs foto's te vinden uit 1910 van straten die volledig onder water staan. En die foto's zijn er ook uit 1917, 1960, 1963, 1969 en 1976. Het aantal buien met dergelijke taferelen tot gevolg - en de intensiteit - zijn wellicht door de jaren heen iets toegenomen.
Dat is echter lastig met feiten te staven, omdat cijfers over lokale regenbuien voor een groot deel van de vorige eeuw niet voorhanden zijn. Wel heeft het KNMI een database met alle uurgegevens van de afgelopen decennia van alle weerstations, waaronder die van Weerstation Twenthe op de luchthaven. Handig toch!?
Lees verder onder de afbeelding.
We nemen de iconische beelden van badderende studenten uit 2013 als voorbeeld. Op 20 juni van dat jaar viel er in de loop van de middag in minder dan twee uur tijd bijna 30 millimeter regen. Dat betekent 30 liter, ofwel drie volle emmers water, per vierkante meter. Dat zijn over de hele stad gezien heel veel emmers, maar gezien de langere duur van de bui nog niet genoeg voor een plek in de top 10 met uurtotalen*.
Daarmee vergeleken is de wolkbreuk van afgelopen zondag wel iets andere koek: toen viel er volgens de gemeente op bepaalde plekken in de stad tot wel 100 millimeter in korte tijd. Opvallend genoeg kwam de officiële regenmeter op het 6 kilometer verder gelegen KNMI-weerstation bij Twente Airport niet veel verder dan de helft daarvan. Dat bevestigt ook weer hoe lokaal en hoe grillig regenbuien kunnen zijn.
Meten is weten
Ook interessant, voor de fijnproevers: het KNMI maakt ook gebruik van een netwerk van particuliere weerstations. Deze weerwaarnemers delen hun gegevens vrijwillig met het wereldwijde web. Ook in Enschede zijn er een aantal. Op het Hogeland is er bijvoorbeeld eentje. Die registreerde zondag tussen tussen circa 18.00 en 18.30 uur maar liefst 51 millimeter neerslag. Aan de Voortsweg werd er in hetzelfde tijdsbestek 34 millimeter geregistreerd.
Megarioolbuizen
Maar ook al viel er zondag tussen 18.00 en 19.00 uur - zelfs volgens de metingen op de luchthaven - in minstens vijftig jaar nog nooit zoveel regen in Enschede in een uur tijd, bij de 'regenbui van de eeuw' in Münster in 2014 vallen ook deze hoeveelheden in het niet. Toen kwam er in korte tijd meer dan 200 millimeter hemelwater naar beneden, met als gevolg dat er zelfs een inwoner om het leven kwam in een ondergelopen kelder. Aanstaande vrijdag (26 juli) zendt WDR om 20.15 uur een documentaire uit over deze gebeurtenis, omdat het dan bijna tien jaar geleden is.
Lees verder onder de afbeelding.
Wil je de interactieve grafiek zien? Klik dan hier! (laden kan even duren)
Extreme regenval in zulke proporties komt nauwelijks voor. Tegen een 'Münster-bui' valt qua infrastructuur dan ook eigenlijk niets te doen. Maar geldt dat ook voor de hoeveelheid neerslag van afgelopen weekend? Er is in Enschede al voor vele miljoenen geïnvesteerd in maatregelen die juist moesten voorkomen dat het uit de hand zou lopen. Alleen al aan de Oldenzaalsestraat is er voor 4,5 miljoen euro versleuteld om bovengrondse wadi's en ondergrondse megarioolbuizen aan te leggen.
PVV-raadslid Hidde Heutink wil voor het einde van de zomervakantie nog uitleg van het college over hoe het kan dat er ondanks allerlei maatregelen - en bijvoorbeeld de aanleg van de stadsbeek in Stadsveld - toch overstromingen waren. En wat er nodig is om een nieuwe herhaling te voorkomen. "Ik wil weten of het goed besteed is. Het heeft geen zin om miljoenen te investeren in Groenblauw (het gemeentelijke beleid voor klimaatadaptatie, red.) als blijkt dat het niet of niet voldoende werkt", aldus Heutink, die in principe wel voor maatregelen voor klimaatadaptatie zegt te zijn.
Zeldzame buien
Wat Heutink in de antwoorden op zijn vragen ongetwijfeld te horen krijgt is dat er aan de bui van afgelopen vrijdag geen houden aan is. "Daar kan geen rioolsysteem of waterberging tegenop", zei een van de knappe koppen op gebied van wateroverlast van de gemeente Enschede tegen 1Twente. Volgens de website van aannemer Roelofs, dat de werkzaamheden aan de Oldenzaalsestraat uitvoerde, kan er ter plaatse in totaal 6,5 miljoen liter water worden opgevangen. Genoeg om te voorkomen dat bij een bui die 'eens in de honderd jaar' voorkomt geen winkels overstromen.
Eens per honderd jaar... of vaker?
Een regenbui die 'eens per honderd jaar' voorkomt... het is eigenlijk een wat misleidende kwalificatie. Het doet vermoeden dat zo'n wolkbreuk eens per eeuw ergens in Nederland voorbij trekt. Maar in feite betekent dit dat de kans dat er een bui van dergelijke omvang op een specifieke locatie voorkomt 1 procent is. In heel Nederland kunnen in een jaar tijd dus wel meerdere 'eeuwbuien' voorkomen. Gangbaar is dat er gesproken kan worden van een kans van eens per honderd jaar als er 70 mm neerslag in twee uur tijd valt. Bij 140 mm in twee uur zou er sprake zijn van een kans van eens per duizend jaar.
Vanuit die gedachte zou je kunnen denken dat het nog meer dan eeuw zal duren voordat de wadi's aan de Oldenzaalsestraat opnieuw niet bestand zijn tegen de regenval. Maar ook bliksem slaat weleens twee keer in op dezelfde plek. Toch lijkt er sprake van enige verbetering; ten opzichte van 2013 lijkt er aan een groot deel van De Heurne sprake te zijn van minder overlast, terwijl er afgelopen zondag meer regen is gevallen dan destijds.
En ook bij de regenbuien van afgelopen vrijdag 12 juli was er in de binnenstad geen (grote) overlast, al viel ook toen in korte tijd bijna 30 millimeter water. De wadi's stonden tot de nok toe vol. Ondernemers aan de Haverstraatpassage, Café De Halve Maan en kapperszaak Maxim kopen er uiteindelijk niets voor. De kolkende watermassa ging zondag ondanks alle bergingsmaatregelen aan de Oldenzaalsestraat soms dwars door de panden heen, met veel schade tot gevolg.
Minder geld voor maatregelen
Voor D66-raadslid Gertjan Tillema zijn de recente weersomstandigheden het bewijs dat Enschede moet blijven investeren in stadsbeken, wadi's en andere vormen van waterberging. "Er is de afgelopen jaren in de stad zo veel gedaan op dat gebied en die betalen zich echt uit. Laat dat maar aan de deskundigen die we bij de gemeente hebben over. Tegen zoveel water als afgelopen weekend kan je niet op, maar je kan de overlast wel zo veel mogelijk beperken."
Lees verder onder de afbeelding.
Het baart Tillema dan ook zorgen dat de gemeenteraad op voorspraak van het college akkoord is gegaan met het eenmalig niet verhogen van de rioolheffing met een inflatiecorrectie. Technisch verhaal, maar kortgezegd betekent dit dat de rioolbelasting voor Enschedeërs volgend jaar niet wordt verhoogd. "Terwijl de kosten en prijzen overal wel blijven stijgen", aldus Tillema. "Je verliest dus koopkracht. Het komt erop neer dat er straks 1 miljoen per jaar, dus elk jaar weer, minder te besteden is."
Op noodzakelijke vervangingen en reparaties van rioleringen kan je moeilijk bezuinigen. Het ligt dus voor de hand dat er minder investeringsruimte is voor klimaatadaptatie, dat uit hetzelfde potje wordt betaald. Op termijn kan het dus zijn dat het langer duurt voordat gewenste maatregelen tegen wateroverlast genomen kunnen worden. Het college erkent in haar plannen dat dit betekent dat hiermee een risico wordt genomen. Volgens het college wordt er gedacht aan een nieuwe opzet van de rioolheffing.
Een amendement van D66 om de rioolheffing wél te verhogen met het inflatiecijfer haalde het vorige week in de gemeenteraad overigens niet. Het voorstel kreeg alleen steun van GroenLinks, SP, Volt, EnschedeAnders en Partij voor de Dieren.
Zwaarste bui in minstens 50 jaar
Op basis van de data van Weerstation Twenthe (bron: KNMI) kan er zo'n vijftig jaar terug in de tijd worden gekeken als het gaat om de hoeveelheid neerslag per etmaal, maar ook de grootste hoeveelheden in een uur tijd.
Op 26 augustus 2010 viel er sinds de beschikbaarheid van de Twentse neerslagmetingen (1 juni 1974) de meeste regen in 24 uur tijd: ruim 106 millimeter, ofwel 106 liter per vierkante meter. Ook op 29 juni 1981 (73,5 mm) en 27 augustus 1989 (70,3 mm) was er in een etmaal meer neerslag dan afgelopen zondag, toen er in totaal 64 mm viel bij de luchthaven.
De wolkbreuk van 21 juli 2024 is waarschijnlijk wel de zwaarste regenbui in vijftig jaar tijd, met op het hoogtepunt een uurtotaal van 35,6 millimeter bij Weerstation Twenthe. Op plek twee staat 9 juli 2023, toen er een storm over Twente raasde, met 32,4 millimeter in een uur.
* Disclaimer: de gebruikte data van het KNMI zijn afkomstig van het Weerstation Twenthe, dat gevestigd is in de buurt van de start- en landingsbaan van Twente Airport. Deze locatie ligt 6 kilometer verwijderd van de Enschedese binnenstad. Bij lokale regenbuien kunnen de hoeveelheden neerslag ook op korte afstand verschillen, het gaat dus om een indicatie. Bij de uurtotalen gaat het om tijdvakken van hele uren, bijvoorbeeld in het geval van afgelopen zondag tussen 18.00 en 19.00 uur.
Gerelateerd
