Problematische Aziatische hoornaar opnieuw gespot in Enschede: ‘Niet gedacht dat het zo snel zou gaan’
Zit er een nest Aziatische hoornaars in de Enschedese wijk Stroinkslanden? Volgens imker Leontine Uijthof is die kans zeer groot, nu er deze week een derde melding van die wespensoort in korte tijd werd gedaan. “We zoeken mensen die willen meehelpen om erachter te komen waar het nest precies zit.” Als de broedplaats niet wordt opgeruimd komen er volgend jaar namelijk minstens vijf voor terug, zegt ze. En dat is een groot probleem.
Op het menu van de invasieve exoot staan voornamelijk honingbijen, wespen en vliegen, aangevuld met vlinders, libelles en andere vliegende insecten. “Ik ben imker, dus ik maak me vooral zorgen om de bijen”, zegt Uijthof. “Maar we zouden ons ook druk moeten maken om die andere soorten, want zo goed gaat het niet met de biodiversiteit.” Ook voor mensen zijn ze niet ongevaarlijk, daarover meer onderaan dit artikel.
Het grootste probleem is dat de Aziatische hoornaar hier weinig natuurlijke vijanden heeft, legt ze uit. “Als je niets doet vermenigvuldigen ze zich met factor vijf tot zeven per jaar. Eén nest worden er dus vijf, vijf worden vijfentwintig, en zo gaat het verder. Bedenk vervolgens dat zo’n nest twaalf kilo insecten per seizoen eet, dat zijn 90.000 stuks. Dan hou je geen bestuivers over.”
‘Sneller dan verwacht’
Uijthof is imker in Enschede en Hengelo, maar zit ook in de landelijke taskforce Aziatische hoornaar. “Een werkgroep, maar dit klinkt cooler”, zegt ze met een knipoog. “Die bestaat uit imkers en experts vanuit de universiteit in Wageningen.” Als coördinator van Overijssel werkt ze met zeventig vrijwilligers aan de bestrijding in de provincie.
Een koningin uit China
De eerste Aziatische hoornaar op het Europese continent werd in 2004 ontdekt in Frankrijk. De reeds bevruchte koningin was waarschijnlijk meegelift met een container uit China. In Frankrijk maakten ze zich in eerste instantie niet zo druk, maar nu is er een wet aangenomen omdat de bestuivers daar zwaar te lijden hebben.
Ondertussen is de wesp uit Azië volop opgerukt en te vinden in onder meer Portugal en Spanje, maar ook in België en sinds 2017 in Nederland. Alle hoornaars die er tot nu toe gevonden worden lijken af te stammen van die ene koningin uit China.
Dat de wespensoort dit jaar al in Enschede zou worden gesignaleerd, hadden de ingewijden niet verwacht. Ook in Hengelo en Oldenzaal is hij al waargenomen. “Hij werd in Nederland voor het eerst gezien in Zeeland in 2017. Ze rukken op met zo’n dertig kilometer per jaar.” Inmiddels blijkt hij ook al in het Groningse Veendam te zitten. “Misschien is het omdat we beter kijken. Vorig jaar zijn we begonnen met informatiebijeenkomsten voor imkers waarin we uitleggen hoe ‘de aziaat’ eruitziet, omdat we toen dachten dat hij over een paar jaar hier zou zijn.” Dat blijkt nu dus al raak.
Twente kan leren van de fouten die in het zuiden des lands zijn gemaakt, zegt Uijthof. “In Zeeland zijn ze pas vorig jaar gaan verenigen. Nu hebben ze daar een megagroot probleem. Er zijn te veel nesten. Hier zijn we nog op tijd.”
In de barbecue
Om te beginnen is het volgens haar belangrijk dat Tukkers helpen signaleren, bijvoorbeeld via waarneming.nl. De Aziatische hoornaars zijn groter dan normale wespen en iets kleiner dan de Europese variant (die door Uijthof een 'grote vriendelijke reus' wordt genoemd, omdat hij minder agressief is naar bijen).
Ze zijn overwegend zwart met een geeloranje brede band op het achterlijf, terwijl de Europese evenknie meer roodbruin gekleurd is en een geel-zwart-gestreept achterlichaam heeft. "Als je er een ziet, sla hem dan niet dood. We kunnen ze gebruiken om het nest op te sporen."
In Enschede-Zuid werd eerder dit jaar al een nest met werksters opgemerkt en opgeruimd. “En een bewoner van de Zuiderstraat vond een nest met alleen koningin en larven in z’n barbecue”, vertelt Uijthof. Nu vermoedt ze nog een nest in zuid. “Vorige week werden er twee gezien aan de Kruiseltlanden, woensdag kwam er een melding aan de Welborchlanden bij.”
Opsporen met lokstof
Om exact te kunnen bepalen waar de broedplaats is, volgt een interessante tactiek. “We zetten een potje met lokstof neer. Als de hoornaar komt eten geven we hem een kleurtje. Hij zal het voedsel rechtstreeks meenemen naar het nest en terugkomen. Aan de vliegrichting en de tijd die hij weg is, weten we hoe ver het nest ongeveer is.” Vervolgens wordt het beestje gevangen en meer in de buurt van de vermoedelijke broedplaats gezet, bij een nieuw potje lokstof. Daar herhaalt dat proces zich. “Zo kom je steeds dichterbij.”
Snellere zoektechniek uit Twente
In plaats van de tijdrovende zoektocht met lokstof, kan ook een klein zendertje aan de hoornaar worden bevestigd nadat deze is gevangen. “Dat is ingewikkeld, want die zenders zijn zwaar en hebben een antenne. Dus de hoornaar kan er soms niet goed mee vliegen.” Het bedrijf Robor uit Twente heeft nu een kleinere zender ontwikkeld met een kortere antenne, die makkelijker te bevestigen is en deels via de telefoon te volgen. Uijthof mocht meehelpen testen. “De resultaten zijn veelbelovend. Vorige week vingen ze er eentje in Hellendoorn, binnen tien minuten vonden ze het nest.”
Hoe meer lokstof op verschillende plaatsen, hoe makkelijker het is om een beeld te krijgen van waar de hoornaars zich begeven. Daarom hoopt Uijthof dat zoveel mogelijk buurtbewoners contact met haar opnemen voor een gratis potje. “Zodat we de plaatsing daarvan strategisch kunnen verdelen. We vragen mensen of ze in de gaten willen houden of er een hoornaar op vliegt. De vrijwilligers komen in een appgroep, daarin slaan ze alarm zodra ze iets zien. Dan gaan wij ernaar kijken.”
Een nest als een skippybal
Ze waarschuwt mensen die een nest vinden. “Het verwijderen is specialistisch werk. Bestel niet zomaar een bestrijder. Voor hen is het gevaarlijk. Bovendien krijg jij de rekening.” Ze legt uit dat meldingen op waarneming.nl in behandeling worden genomen door bestrijders met expertise die door de provincie Overijssel worden betaald. “Ze gaan er in een speciaal pak naartoe, desnoods met een hoogwerker.”
Lees verder onder de afbeelding.
Aziatische hoornaars maken twee nesten, vertelt Uijthof. “De primaire kan zo groot worden als een flinke voetbal, bevat enkele tot een paar honderd werksters en kan je onder je overkapping vinden.” Ondertussen wordt het secundaire nest gebouwd. “Ter grootte van een skippybal, met ruimte voor honderden tot een paar duizend werksters. Die hangt vaak op twintig meter hoogte, waar geen natuurlijke vijand erbij kan.”
De uiteindelijke verdelging gebeurt overigens zonder gif. “Want anders vallen de hoornaars vergiftigd op de grond, waardoor de vogels die ze opeten ook met die schadelijke stof in de maag eindigen.” In plaats daarvan wordt een nest losgezaagd en in de diepvries gestopt. “Na paar dagen zijn ze allemaal bevroren.”
Risico's voor mensen
De Aziatische hoornaar vormt, in vergelijking met inheemse stekende insecten, een extra medische bedreiging voor mensen. Dat schrijft tijdschrift Medisch Contact. Naast de bekende risico's van insectensteken, zoals allergische reacties, kan deze hoornaar een bijtende vloeistof spuiten die ernstige oogschade kan veroorzaken. Bovendien blijkt de Aziatische hoornaar in Spanje en Portugal verantwoordelijk voor een toenemend aantal gevallen van acute (ernstige) allergie door insectensteken. Het gif kan bij meerdere steken orgaanschade veroorzaken, waaronder acuut nierfalen.
Hij is naar mensen overigens vooral agressief bij het verstoren van een nest, volgens Uijthof. “Als je daar niet komt, kun je ze met de handen vangen. Maar bij het nest gaan ze verdedigen.” Daarin zijn ze onvermoeibaar. “Ze vliegen achter je aan. En ze doen wat alle insecten doen: als ze prikken word je gemerkt met feromoon, een soort signaal waardoor soortgenoten gealarmeerd worden en ook zij op die plek gaan prikken.”
