Kopzorgen over HCH-erfenis: eind lijkt nog lang niet in zicht

Een paar maanden geleden werden er bij een meetpunt van Rijkswaterstaat nabij Wiene (Bij splitsing Twentekanaal, red) verhoogde concentraties HCH aangetroffen. Enkele maanden is de situatie in de gaten gehouden om er zeker van te zijn dat het niet om een tijdelijke piek ging, zegt het college. Toen de concentraties in juni nog steeds hoog waren, besloten Rijkswaterstaat, de gemeente Hengelo, de waterschappen en drinkwaterbedrijf Vitens om het advies uit te geven om geen vis uit het kanaal meer te eten.

De verschillende inlaten naar de omliggende beken zijn door Waterschap Vechtstromen gesloten. Hierdoor kon er geen verontreinigd water de beken in stromen. Om de verontreiniging te verdunnen, hebben de instanties besloten om het kanaal door te spoelen. Bij sluis Eefde zijn pompen aangezet om meer water het kanaal in te krijgen en op deze manier de HCH-deeltjes te verdunnen. Volgens Vitens is er geen gevaar voor de drinkvoorziening. Tot de vervuiling weer onder het niveau zit, blijft de inlaat dicht.

Wat is lindaan?

Lindaan is een bestrijdingsmiddel tegen insecten en werd bij de chemische tak van Stork geproduceerd. Bij de productie van het insecticide bleef veel afvalproduct over. Dit afvalproduct werd buiten op het terrein van Stork Chemie bewaard, in de open lucht op een grote witte bult. Door regen en verstuiving door wind is de bodem en het grondwater verontreinigd geraakt. Veel wat oudere Hengeloërs kennen de bult van vroeger.

Een afvalproduct

Bij de productie van lindaan is slechts dertig procent te gebruiken als bestrijdingsmiddel. De overige driekwart van het materiaal bestaat uit HCH’s die niet te gebruiken, maar wel moeilijk afbreekbaar zijn. Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie kocht in 1954 het fabriekscomplex van Stork. Twee jaar later heeft een onderneming van het Philips-concern ongeveer 1500 ton van de HCH-berg gekocht en afgevoerd. De resterende gifberg is in de loop van de jaren zeventig afgevoerd naar een voormalige Duitse kalimijn.

Sinds 2009 zijn HCH-soorten opgenomen in de Conventie van Stockholm tegen organische persistente verontreinigende stoffen. Dit betekent dat het middel niet meer geproduceerd, verkocht of gebruikt mag worden door de 152 landen die het verdrag hebben ondertekend. Ook Nederland heeft een handtekening onder het verdrag gezet.

Problemen

Niet alleen op het voormalige terrein van Stork-Chemie was er verontreiniging, maar ook op veel andere plekken in Twente zorgde HCH voor problemen. Deze verontreinigde locaties werden Heideweg-locaties genoemd, vernoemd naar de Heideweg waar de eerste verontreinigingen werden ontdekt. Zo werden er in de jaren tachtig meerdere achtertuinen afgegraven in de Berflo Es. Naast verstuiving door wind, is er ook besmette grond in de omgeving gebruikt bij het dichtmaken van gaten die zijn ontstaan door zoutwinning in de directe omgeving.

Meerdere locaties

Op een gemeentelijke inventarisatiekaart uit 2003 is een lappendeken te zien met Heideweg-locaties die zijn aangemerkt met ‘verdacht’, ‘gesaneerd’, ‘verontreinigd’ en ‘ernstige verontreiniging’. Volgens de gemeente zijn deze plekken onder controle en vormen ze geen gevaar voor de volksgezondheid. De meeste locaties zijn afgedekt met een speciaal afdekzeil en een enkele is gesaneerd.

Old Ruitenborgh

Eén van de meest spraakmakende affaires rond grondverontreiniging was die van de buurt Old Ruitenborgh in de jaren tachtig. In de Hengelose Es was destijds een nieuwbouwwijk gebouwd op een gedempt kleigat, waar vroeger allerlei industrieel afval werd gedumpt. Naast HCH was de bodem en het grondwater sterk verontreinigd met zware metalen, olie en kwik. Veel huizen moesten worden gesloopt en de grond moest worden gesaneerd. Ook speelde in die tijd de affaire rondom boer Peterman uit Weerselo; zijn koeien stierven door HCH-verontreiniging.

Wat is de oorzaak van de hoge concentraties?

Wat de precieze oorzaak van de verhoogde concentraties is, is nog niet bekend. Wethouder Claudio Bruggink gaf in de raadsvergadering van afgelopen juni al aan dat zij ook ‘verrast’ waren door de hoge concentraties, omdat het al die jaren slechts om lage concentraties HCH ging. Alhoewel er veel gesproken wordt over de locatie van de voormalige Stork Chemie, waar nu de containerterminal staat, wordt er nu nog onderzocht of dat daadwerkelijk ook zo is.

Via de bodem

Dat er HCH in het Twentekanaal zit, is niet nieuw. Lagere concentraties zijn, net zoals veel andere soorten gevaarlijke stoffen, altijd aanwezig in het Twentekanaal. Hengelo heeft in 2015 een zogenaamde beschikking opgesteld met de eigenaar van de verontreinigde grond en afspraken gemaakt. Eerder is er geprobeerd door het verontreinigde grondwater op te pompen en te reinigen, en dan weer in het Twentekanaal te lozen. Dit had uiteindelijk niet het gewenste resultaat.

Daarop is besloten om het water op een natuurlijke manier te laten reinigen. Volgens Rijkswaterstaat en de gemeente Hengelo wordt HCH verminderd door bacteriën in de sliblaag op de bodem van het kanaal. Op dit moment wordt het Twentekanaal doorgespoeld.

Wie betaalt de rekening?

De SP vroeg aan het college hoe het zit met de aansprakelijkheid en of de kosten eventueel verhaald kunnen worden. Voor de gemeente Hengelo is dit een zorg voor later: “Bestuurlijk is afgesproken dat wij met z’n allen prioriteit geven aan het vinden van de oorzaak en het oplossen van het probleem en pas daarna gaan we kijken naar eventuele aansprakelijkheid”, antwoordde het college op vragen van de SP. “Het volledig opruimen van de verontreiniging op het voormalige Stork-Chemie terrein kost miljoenen.”

Twee weken geleden maakten Rijkswaterstaat, gemeente Hengelo en de waterschappen bekend dat het Twentekanaal doorgespoeld wordt om de HCH-concentratie verder te verdunnen. Volgens de gemeente Hengelo verdunt HCH op een natuurlijke manier door bacteriën in de sliblaag van het kanaal.