Oud-Hengeloër Ton Schaap hield 23 jaar de vinger aan de pols in Hart van Zuid: 'Als dit mislukt, is de hele stad mislukt'

Ton Schaap (Almelo, 1952) is stedenbouwkundige. Inmiddels in ruste, hoewel hij op z'n 72e nog volop bezigheden heeft. Echter sinds deze zomer niet meer in Hengelo. Hij was de eerste en voorlopig enige voorzitter van het Supervisieteam Hart van Zuid, een vijfkoppige klankbordgroep, ingesteld om mee te kijken met de gemeente Hengelo en bouwer Van Wijnen bij de transformatie van Hart van Zuid. Van industriegebied naar een wijk met allerlei functies, maar bovenal wonen. Hij is inmiddels gestopt. Zijn opvolger wordt binnenkort bekendgemaakt.

"Hoe invloedrijk wij als team zijn? Nou, als wij vinden dat een architect zijn werk niet goed heeft gedaan, moet-ie terug naar de tekentafel. Iets wat overigens nauwelijks voorkomt, omdat we ook in de aanloop nauw betrokken zijn."

Hij geeft een voorbeeld: "Patrick Handlogten was als architect verantwoordelijk voor de woonblokken aan de Laan Hart van Zuid tegenover het winkelcentrum. Ik ben met hem ter inspiratie door Amsterdam gefietst. Zijn eerste schets was vervolgens direct zoals wij het voor ogen hadden."

'Nog twee lappen grond'

Met een gevoel van trots kijkt Schaap terug op de afgelopen 23 jaar. "Hoewel het natuurlijk nog niet af is. Twee grote lappen grond moeten nog ingevuld gaan worden." Hij doelt op wat nu nog de enorme parkeerplaats bij ROC van Twente is en de kavel tussen de laan en de Langelermaatweg, waar nu broedplaats Oogst zit. "Daar houdt gebiedsontwikkelaar BPD zich mee bezig, maar dat is geen makkelijk traject."

De grootste beren op de weg zijn de betaalbaarheid van de woningen en het gebrek aan parkeerruimte in de nieuwe wijk. Eerst die betaalbaarheid. Schaap legt het klip en klaar uit: "Inmiddels verdient de bouwvakker evenveel als de leraar waarvoor hij bouwt. Daarmee worden die woningen onbetaalbaar voor die leraar, tenzij je de woningen laat bouwen door arbeidsmigranten." En laat het nieuwe kabinet daar nu paal en perk aan willen stellen.

Hofmakerij 1

Als Ton Schaap de onlangs opgeleverde woningen in plan De Hofmakerij 1 aan de Industriestraat ziet, maakt zijn hart een sprongetje: "De architect heeft ons advies opgevolgd. De grote deuren op de hoek met de Willem de Clercqstraat zijn op het centrum gericht. Zo hoort dat. Je moet de ingang niet verstoppen." De deuren geven toegang tot enkele appartementen, die in het verhoogde deel van het blok zijn gerealiseerd. Links en rechts daarnaast een groot aantal kleine gezinswoningen.

'Ik heb gelukkig geen auto'

Kelly bewoont er een in haar eentje. Ze vertelt: "Je zou hier met z'n drieën kunnen wonen. Dan houdt het wel op. Op wat kleine dingetjes na bevalt het me hier prima. Alleen de huurprijs van bijna 700 euro is wel aan de hoge kant. En gelukkig heb ik geen auto. Ik zou niet weten waar ik die moet parkeren."

Daarmee zijn we aanbeland bij een ander heikel thema. De gemeente is van plan op korte termijn betaald parkeren in te voeren in en rond Hart van Zuid. Op die manier hoopt men langparkerende binnenstads- en ROC van Twente-bezoekers (veelal leerlingen) te weren. Maar de bewoners van onder meer Tuindorp 't Lansink worden hiermee ook in hun portemonnee geraakt. Schaap: "Dat blijft een lastige. Omdat we hier zoveel mogelijk ruimte willen volbouwen en de rest groen willen maken, is er voor de auto geen plaats."

'Parkeren in Storkhal'

Elke parkeerplek vertegenwoordigt in Hengelo een waarde van 30 tot 50.000 euro. Daar kun je dus beter woningen, en liefst zo compact mogelijk, bouwen. Dan verdien je het ooit weer terug, is de uitleg van Schaap. "We streven daarom naar zoveel mogelijk een- en tweepersoonshuishoudens zonder auto. Alleenstaanden en stelletjes. Overigens zou een van de hallen van Stork prima als parkeergarage omgebouwd kunnen worden. Dan los je alvast een deel van het probleem op."

Kort na het gesprek met Schaap kondigt de gemeente aan de intentie te hebben om één van de hallen van de nieuwe eigenaar Trebbe te kopen om daar een parkeergarage van te maken.

Tuinkamers

En wat als die stelletjes toch kinderen krijgen en een auto nodig gaan hebben? "Voor hen hebben we woningen met parkeerruimte, zoals oostelijk langs de Laan Hart van Zuid gebouwd. Daar zijn relatief eenvoudige zogenoemde 'tuinkamers' achter de bestaande woning te realiseren, bijvoorbeeld voor een studeerkamer en/of extra slaapkamer. Bij drie woningen staan die tuinkamers er al. Daarom moeten we af van huizen met puntdaken. Zorg dat je altijd op of achter een woning kunt uitbreiden."

Industriestraat 43

Zelf woonde Ton Schaap twee jaar in Hengelo. Dat was eind jaren zestig. Hij was 15, 16. "Ik woonde met m'n ouders en drie broers boven twee winkels aan de Industriestraat 43. Het was maar voor een jaar. We woonden daar in afwachting van de bouw van een huis in de Hengelose Es. Uiteindelijk hebben we daar ook maar een jaar gewoond. Omdat mijn vader werk kreeg in Holten was dat ons volgende adres. Ik ben later nog wel vijf jaar naar de HTS aan de Sloetsweg in Hengelo gegaan."

Uiteindelijk kwam hij na z'n studie in Amsterdam terecht. Daar maakte hij vanaf begin jaren tachtig naam als stedenbouwkundige bij de gemeentelijke Dienst Ruimtelijke Ordening. Hij was er betrokken bij de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied, IJburg en de Zuidas. Het Hengelose werk was altijd hobby.

Twents | Stads

Die hobby leverde hem bij z'n afscheid in juni applaus, een symposium en een boek getiteld 'Twents | Stads' op. In het boek bijdragen van, behalve Schaap, ook van historicus Errik Buursink (Enschede, 1978), stedenbouwkundige Daan Zandbelt (Hengelo, 1975) en fotograaf Theo Baart (Amsterdam, 1957).

Collectief bewustzijn

Vanwaar die titel? "Twente is stadser dan het zelf denkt. Of iets een stad is wordt bepaald door menging van functies ('de oude Industriestraat met z'n winkels, fabrieken en woningen is daarvan een perfect voorbeeld'), de omvang, het aantal bewoners per vierkante kilometer en het collectieve zelfbewustzijn. Dat bewustzijn is er in bijvoorbeeld Deventer, waar ik ook een tijdje woonde, veel meer dan in Hengelo."

'Zie Hengelo en Enschede als één stad'

Maar Deventer is toch ook groter dan Hengelo? "Ietsje maar. Je moet het breder bekijken. Bezie Hengelo en Enschede samen als één stad. Dan tel je ineens echt mee. Wethouder Gerard Gerrits ziet dat heel goed. Hij wil naar de 100.000 inwoners. Als je wilt sturen, moet je gas geven. Als je remt, ga je slippen."

Steden hebben mensen met visie nodig. Schaap noemt de Enschedese burgemeester Edo Bergsma. Al in 1904 gaf Bergsma de directeur gemeentewerken de opdracht om een ringweg voor zijn stad te ontwerpen. "Dat was de eerste aanzet voor de realisatie van de singel. Op dat moment reden er hooguit enkele tientallen auto's in de stad, maar moet je eens zien hoe belangrijk die verkeersader nu is voor de stad. De tijd zal het leren, maar misschien is Gerard Gerrits wel de Edo Bergsma van Hengelo. Hij brengt de goede mensen bij elkaar en zet dingen in gang."

Bodemverontreiniging?

Zoals gezegd is Hart van Zuid nog niet af. Waarom blijft Schaap niet tot alles voltooid is? "Dat kan nog wel tien of vijftien jaar duren. Ik vertrek nu ze me nog niet zat zijn en ik ben ook al 72, hè."

Schaap zal de ontwikkelingen in Hart van Zuid uiteraard nauwlettend blijven volgen: "Er moet nog veel gebeuren. Parkeren en betaalbaarheid zijn de meest heikele thema's, maar wat als er nog ergens bodemverontreiniging wordt aangetroffen? Dan kan alles nog veel duurder uitpakken. Nee, Hart van Zuid is nog niet af. Maar het is wel heel belangrijk dat het straks een eenheid wordt. Want als dit mislukt, is de hele stad mislukt."