Vertrekkend directeur Humanitas Onder Dak Bert Deliën gaf Twentse daklozen hun eigenwaarde terug

Afgelopen zomer nam hij afscheid van Humanitas Onder Dak, de grootste organisatie voor opvang en begeleiding van dak- en thuislozen in Twente. Hij ging met prepensioen. "We hebben in al die jaren dat ik bij de organisatie werkte te maken gehad met zo'n 5.000 mensen op jaarbasis, die op de een of andere manier opvang hebben gekregen van Humanitas of een vergelijkbare organisatie. Het wordt niet minder, maar ik vind het allang fijn dat het aantal mensen in de opvang in Twente in al die jaren stabiel is gebleven."

Ridder in de Orde van Oranje-Nassau

Bij zijn afscheid in juli bij de Twentsche Bierbrouwerij in Hengelo werd hij verrast met een koninklijke onderscheiding. "De Enschedese burgemeester Bleeker was er ook, dus ik dacht dat ik misschien wel een Enschede Speld zou krijgen. Toen hij begon te speechen, begon het mij te dagen. 'Dit soort verhalen ken ik', dacht ik. Bleek het de koning behaagd te hebben mij te benoemen tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Dat medewerkers me daarvoor hebben voorgedragen, heb ik bijzonder gewaardeerd."

Volgens Bleker heeft Deliën ervoor gezorgd 'dat in Twente de kijk op opvang en begeleiding van dak- en thuislozen is veranderd'. Hoe kreeg de geboren Rotterdammer, die in Enschede opgroeide dat voor elkaar? "Toen ik in 1995 aangaf dat ik opvang overbodig wilde maken, kreeg ik het hele team over me heen, haha. Hoewel dat nooit zal gebeuren, moet je er wel naar blijven streven. Om te beginnen door daklozen een dak boven hun hoofd te geven. Daar begint het altijd mee. Daarna kun je werken aan de rest, maar eerst moet je rust creëeren."

Rust

Die rust ontbrak in de slaapzalen waar daklozen tot ver in de vorige eeuw werden opgevangen. Niet in Twente, maar wel in het westen des lands. Deliën: "En dan moest letterlijk bovenop je persoonlijke bezittingen gaan liggen, anders was je ze kwijt."

In die tijd waren daklozen nog nummers: "Je kende de aantallen niet. Je kende de namen niet. Bij Humanitas zijn we gaan kijken naar de oorzaken van iemands dakloosheid. We zijn gaan kijken waarom iemand z'n rekeningen niet meer kan betalen. De kennis over wat het betekent om dakloos te zijn is enorm gegroeid. We weten nu dat je IQ omlaaggaat door voortdurende geldzorgen. Waardoor je op een bepaald moment geen oplossingen meer ziet en eraan kapotgaat."

Het begint dus met het bieden van woonruimte. "Dat is een van de vier voorwaarden om mee te kunnen doen in de samenleving. Naast een inkomen, werk dat er toe doet en toegang tot bepaalde voorzieningen."

En als mensen steeds weer terugvallen en terugkomen in de opvang? "Kijk dan naar het achterliggende probleem in plaats van steeds brandjes te blussen. De een heeft meer tijd nodig om uit de shit te komen dan de ander."

'Je moet ze verleiden'

"Vaak hoor je dat in principe niemand op straat hoeft te slapen. En dat klopt. Er is in Nederland opvang mogelijk voor iedereen, maar je kunt nu eenmaal iemand niet zomaar in z'n kraag vatten en in de opvang zetten. Je moet ze verleiden om mee te gaan. Dat lukt je alleen als je ze leert begrijpen."

Paradijsvogelwoningen

Sommigen willen volgens Deliën gewoon niet in een huis wonen. "Voor hen zijn er bijvoorbeeld de paradijsvogelwoningen achter het crematorium in Usselo." Sinds zes jaar kunnen zwervers daar tijdelijk terecht voor een dak boven hun hoofd. Medewerkers van welzijnsorganisatie Surplus zijn dag en nacht beschikbaar om ondersteuning te bieden.

Op de opmerking van de interviewer dat dat soort initiatieven toch heel veel geld kost, antwoordt Deliën: "Maar die mensen op straat laten zwerven, kost de samenleving ook veel geld. Ze gaan misschien stelen of veroorzaken op andere manieren overlast. Dat willen we ook niet."

'Capaciteit is jaren hetzelfde'

Toen hij dertig jaar geleden begon, was er opvang in Hengelo, Enschede en Almelo. "Maar dat was niet genoeg vonden wij. We dachten al verder. Twente heeft altijd in resocialisatie gedacht. Bed, bad en brood én begeleiding. De capaciteit aan 24-uursopvang (500 plekken, red.) is in al die jaren nooit vergroot. Er zijn wel meer vormen van opvang bij gekomen, bijvoorbeeld voor jongeren. Maar het aantal bedden bleef hetzelfde. Dan doe je wel iets goed als Twente, toch? De vraag werd misschien wel groter, maar door goed naar iemands situatie te kijken, kom je er achter dat niet iedereen die 24-uursopvang nodig heeft."

"Als iemand z'n huur niet meer kan betalen, gaan we met woningcorporaties langs. Het is veel beter om dakloosheid te voorkomen, dan het probleem pas aan te pakken als iemand al op straat is beland." Hij stipt de term 'routes van dakloosheid' aan. Er zijn er vijf. Hij noemt een voorbeeld: "Een gevangene weet bijtijds dat hij vrijkomt. De reclasseringsambtenaar moet daar op anticiperen en zorgen dat die persoon niet rechtstreeks van de gevangenis op straat belandt."

Uitdagingen

Of het aantal mensen dat op straat belandt omlaag kan? Onder gelijkblijvende omstandigheden wel, denkt Deliën: "Er staan echter nogal wat uitdagingen voor de deur. Arbeidsmigranten, toenemende bevolkingsaantallen, noem maar op. Daardoor ga je achter de feiten aanlopen."

Bert Deliën (65) gaat nu van z'n prepensioen genieten. Hij is net terug van vier weken Andalusië. "Tot 1 januari is de agenda vrij. Ik doe van alles: motorrijden, lezen, schilderen, tekenen. Ik wil ervaren wat het is om agendavrij te zijn. Die bevlogenheid houd ik altijd. Ben benieuwd wat dit met me doet als ik 'm niet meer aan werk kan koppelen. Maar wees niet bang: ik verveel me geen moment, haha!"

BurgerBelangen Enschede pleitte 3 jaar geleden voor meer paradijsvogelwoningen in Enschede: