Enschede koerst af op één cultuurtempel in binnenstad, college zet bieb en Warenhuis in de wachtkamer

Daarmee dreigen de verbouwplannen voor de bibliotheek en Het Warenhuis in de wacht te worden gezet. In het laatste geval kan dat zomaar betekenen dat er een streep gaat door het cultuurproject aan Kruispunt de Graaff. En vervolgens ook door het voortbestaan van Concordia en de toekomst van Theater Sonnevanck in Enschede.

Cultuurtempel aan het Wilminkplein

Ga er maar goed voor zitten, want het is nogal wat. Het 16 pagina's tellende raadsvoorstel voor de huisvesting van culturele instellingen in Enschede is niet alleen een verzameling van omvangrijke dossiers, ze zijn in zekere zin ook nauw met elkaar verbonden.

Te beginnen met het Wilminktheater (formeel Twentsche Schouwburg). Al jaren wordt er gesproken over een grondige verbouwing die het gebouw een meer open karakter moet geven. De gezamenlijke entree van de drie partners zou aan het Wilminkplein moeten komen, het pand krijgt bovendien een volledig transparante gevel.

Aan de binnenkant wordt het theatergebouw 'opengebroken'. Dat wil zeggen minder verstopte kantoren, maar juist een grotere open gemeenschappelijke ruimte (de foyer). Zo moet er meer leven in de brouwerij komen en zouden bezoekers van het Wilminktheater, poppodium Metropool en kunstenschool Kaliber vaker en langer moeten blijven hangen.

Er is leven na de Huiskamer

Aanvankelijk werd het project omgedoopt tot Huiskamer van de Stad. Met de bibliotheek als vierde partner en publiekstrekker tijdens kantoortijden. Het kostenplaatje (dat ten opzichte van eerste schattingen verdubbelde naar 26 miljoen euro) bleek een sta-in-de-weg. De bieb kreeg de verhuizing niet weg in haar begroting.

Uiteindelijk trok het college van B&W de stekker uit de huiskamer, nog voordat de gemeenteraad erover kon stemmen. Nu ligt er een nieuw plan: Het Muziekkwartier. In feite gestoeld op hetzelfde idee als de Huiskamer van de Stad, maar dan zonder de bibliotheek.

Wilminktheater, Metropool en Kaliber willen zelf een programma in elkaar draaien dat óók overdag de bezoekersstromen op gang helpt, in combinatie met daghoreca. Kosten van de verbouwing die deze ontwikkeling mogelijk moet maken: 12,5 miljoen euro.

Cultuurhotspot in oud warenhuis

Gedurende het proces rondom de Huiskamer van de Stad deed de lokale projectontwikkelaar John Landewé een plan uit de doeken voor Het Warenhuis in het voormalige V&D-pand aan de Brammelerstraat. Het karakteristieke pand bij Kruispunt De Graaff zou een cultuurhotspot moeten worden, met daarin ruimte voor Theater Sonnevanck, de filmzalen van Concordia en een derde partner.

Lang was de podiumacademie van het ROC van Twente in beeld als derde bewoner van Het Warenhuis, maar die haakte af. De projectontwikkelaar ziet een grote meerwaarde in de komst van de bibliotheek en onder druk van de gemeenteraad zijn er opnieuw gesprekken gevoerd. Maar directeur Jan Hoogenberg ziet een verhuizing niet zitten omdat de boekenuitleen door de beperkte beschikbare ruimte op de begane grond niet zichtbaar genoeg zou zijn.

Dan het kostenplaatje: 9,5 miljoen euro. Eerder is al een 'Impulssubsidie' van het Rijk van 3 miljoen euro voor het project binnengehengeld. Het college zet daar 3 miljoen gemeentelijk geld tegenover, bovenop een investering in de openbare ruimte. Ook willen B&W bijna 2 ton per jaar bijdragen in de exploitatielasten van Concordia en Sonnevanck. Onderaan de streep resteert er na verdere fondsenwerving nog een tekort van ruim 2 miljoen euro.

De bieb wil blijven

De Centrale Bibliotheek ziet een verhuizing naar elders helemaal niet zitten. De bieb diende daarom een plan in bij de gemeente dat is gericht op een langer verblijf aan de Pijpenstraat, samen met partners zoals het Juridisch Loket en horecagelegenheid Stoet.

Het pand biedt volgens directeur Hoogenberg voldoende mogelijkheden. Maar het dak lekt. En er is wat meer onderhoud nodig om het gebouw weer up to date te krijgen. Er komt een podium, de horecaruimte voor Stoet wordt uitgebreid en de bibliotheek krijgt een andere indeling met een nieuwe entree aan de kant van de Zuiderhagen.

Al met al wordt er gerekend met een verbouwing van 4 miljoen euro, waarvoor de bieb een lening wil afsluiten. Het enige dat van de gemeente wordt gevraagd is het ter beschikking stellen van een extra Rijksbijdrage die gemeenten hoogstwaarschijnlijk vanaf 2026 krijgen vanuit hun zorgplicht voor bibliotheken. In Enschede gaat het om ruim 4 ton per jaar.

Bod op eigen pand afgeslagen

Het college van B&W heeft de Centrale Bibliotheek en Het Warenhuis laten weten dat zij niet bereid is om extra geld ter beschikking te stellen voor hun plannen.

In het geval van Het Warenhuis wordt de toegezegde bijdrage van in totaal 6 miljoen euro als het maximum gezien. Voor nog eens 2 miljoen euro is, mede met oog op de aanstaande bezuinigingen, geen ruimte.

Er is vanuit het college veel druk uitgeoefend op de bieb om naar het Warenhuis te verhuizen, al zou dit voor het tekort in het financieringsplan niet veel uitmaken.

In een gespreksverslag in één van de huisvestingsdossiers staat dat projectontwikkelaar Landewé een bod van 2,2 miljoen euro heeft gedaan op het pand van de bieb. Landewé en zijn projectpartner Huub Punte bezitten al het naast- en ondergelegen winkelcentrum Koningsplein. De bibliotheek hecht echter waarde aan haar eigen vastgoed, inclusief huurinkomsten, en sloeg het bod af.

Mes op de keel

Hoewel de gemeenteraad het college heeft opgedragen om de bieb het mes op de keel te zetten, kan de boekenuitleen niet worden gedwongen om haar eigen pand te verkopen en te verlaten.

De directie krijgt mogelijk wel de deur in het gezicht geslagen, want het college is niet bereid om in te stemmen met de verbouwplannen aan de Pijpenstraat. Volgens B&W zijn de financiën te 'pragmatisch' uitgewerkt en kan dat leiden tot onverwachte kosten.

Daarnaast zegt het college dat de extra Rijkssubsidie waar de bieb beroep op doet vrij inzetbaar is op andere beleidsterreinen, zolang aan de wettelijke verplichtingen (instandhouding van een bibliotheekvoorziening) wordt voldaan. Het college wil dat de bieb binnen het budget blijft dat was voorzien bij een verhuizing naar het Wilminktheater, maar daarin ontbreekt een factor inflatie en energiekostenstijging.

Wilminktheater dicht bij verbouwing

Als het aan het college ligt krijgt het Wilminktheater wél groen licht voor de verbouwing aan het Wilminkplein. De financiële dekking van het geheel - inclusief extra jaarlijkse exploitatiebijdrage van 312.000 euro - komt nog voort uit het afgebroken project voor de Huiskamer van de Stad.

Al is het onduidelijk of de gewenste toename van bezoekersstromen (overdag) met de aanpassingen wordt behaald, wil het college voorkomen dat de exploitatie van poppodium Metropool niet langer uit kan. Daarvoor zijn meer (herhaal)bezoeken nodig. En een nieuwe inrichting van de onder meer de foyer zou hieraan moeten bijdragen.

Laatste woord is aan gemeenteraad

Aan het niet financieren van de bibliotheek en Het Warenhuis kleven ook risico's. Bij de bieb gaat het voor een deel om noodzakelijk onderhoud, dat vroeg of laat toch uitgevoerd zal moeten worden. Bij Het Warenhuis dreigt het hele plan in duigen te vallen. Als er geen samenwerkingsovereenkomst ligt, moet de gemeente eind dit jaar waarschijnlijk de impulssubsidie - een belangrijke basis voor het project - terugbetalen aan het Rijk.

Ook dreigt er mogelijk een vertrek van Theater Sonnevanck uit Enschede als een gemeente als Zwolle of Deventer wel toehapt. Daarmee zou de stad een belangrijk podium voor jong theatertalent verliezen. Ook is het onzeker hoe de toekomst van Concordia er uitziet, omdat de exploitatie van de huidige filmzalen niet uit zou kunnen.

De gemeenteraad kan er voor kiezen om 2 miljoen extra uit de algemene spaarpot te halen voor het project Het Warenhuis. Ook het verkopen van de oude panden van Concordia (zoals de bonbonnière en het Vestzaktheater) behoort tot de mogelijkheden. Ten slotte kan de raad besluiten om niet te investeren in het Wilminktheater en het vrijkomende geld juist in Het Warenhuis te steken.

Op maandag 11 november vallen er beslissingen.