Vuurwerkopslagen in Enschedese woonwijken: risico’s gering, maar gevolgen groot als het toch misgaat
Enschede telt negen vuurwerkopslagen in - of in de buurt van - woonwijken. Dat is, landelijk gezien, opmerkelijk veel. Met het ‘nieuwe’ inzicht dat ook licht vuurwerk veel gevaarlijker is dan altijd gesteld, is het de vraag hoe link dat is. Het antwoord: de risico’s zijn klein, maar dat geldt ook voor het hoekje waarin een ongeluk schuilt. En je hoeft Enschede niet te vertellen wat er gebeurt als het onverhoopt toch misgaat.
Na de Enschedese vuurwerkramp in 2000 werden de regels voor de opslag van vuurwerk aangescherpt. Dat wil zeggen: voor zwaar vuurwerk. Grootschalige opslag van zwaar vuurwerk komt in Nederland dan ook niet meer voor. De opslag van licht vuurwerk, dat niet gevaarlijk werd geacht, werd juist gemakkelijker gemaakt.
Vuurwerkhoofdstad
Wie consumentenvuurwerk wil aanbieden en opslaan, moet weliswaar investeren in een bunker die voldoet aan de veiligheidseisen, maar kan daarna tot 10.000 kilo opslaan in de achtertuin. Mits er melding van de opslag wordt gedaan. Enschede telt acht van dat soort opslagen in of vlakbij woonwijken. Dat bleek uit onderzoek van 1Vandaag (en dat aantal is inmiddels bevestigd door de gemeente).
Op het Euregio-bedrijventerrein is een vijf keer zo grote opslag gevestigd, maar die is van een vuurwerkbedrijf dat shows verzorgt tijdens evenementen. Consumenten kunnen daar niet terecht. Overigens ligt daar alleen licht vuurwerk opgeslagen, verzekert de ondernemer ons. De opslag voor het zware vuurwerk ligt in Duitsland.
Enschede is met dat aantal - opmerkelijk genoeg - met stip de vuurwerkhoofdstad van Nederland. Nergens is de dichtheid van vuurwerkopslagen in de bebouwde kom zo groot.
Half Enschede in evacuatiezône
En dat is link. Dat wil zeggen: de kans dat het gebeurt is niet heel groot, zeggen ook gemeentelijke handhavers, maar als er brand in een van die opslagen uitbreekt, kan het gruwelijk misgaan. Want ook licht vuurwerk kan massa-explosief reageren. Begin dit jaar wijzigde de Nationale Brandweer de instructies: waar voorheen geblust werd, moet nu de omgeving worden ontruimd. In een straal van 400 tot 1000 meter, afhankelijk van wat en hoeveel er in de brandende opslag ligt.
Lees verder onder de kaart met evacuatiezônes. Zoom in om de ontruimingscirkels beter te bekijken.
Als niet bekend is wat voor soort vuurwerk en hoeveel er ligt, moet de brandweer er bij brand vanuit gaan dat het om de zwaarste categorie gaat (1.1), dat is: massa-explosief. Dan geldt die ontruimingscirkel van 1000 meter rondom de opslag. Strikt genomen geldt dat in de praktijk al snel.
Daarmee ligt half Enschede in een potentiële evacuatiezône.
Nooit meer dan 10.000 kilo, maar hoeveel precies?
Hoeveel vuurwerk er in de acht opslagen ligt, is niet precies bekend. Nooit meer dan die toegestane 10.000 kilo, stelt de gemeente. En ‘niet alle opslaglocaties … zijn zo groot dat zij fysiek 10.000 kilo kunnen opslaan’. Voor het gemeentelijke toezicht is de exacte hoeveelheid ook niet zo van belang: als er maar niet meer ligt dan toegestaan.
Dat ligt anders voor de brandweer en andere veiligheidsdiensten. Als je een brand in zo’n opslag moet blussen, is het handig om te weten hoeveel er ligt, zou je denken. Of de brandweer wel over die gegevens beschikt, is niet duidelijk. Brandweerregio Twente heeft nog niet gereageerd op vragen daarover.
Ook licht vuurwerk is levensgevaarlijk
Eind 2023 verscheen het rapport over een onderzoek naar de twee vuurwerkrampen die Nederland kent - die in Culemborg en, negen jaar later, in Enschede - onder leiding van UT-professor René Torenvlied. Daaruit bleek onder meer dat ook licht vuurwerk massa-explosief kan reageren. En dus veel gevaarlijker is dan lange tijd is gesteld. Een conclusie die feitelijk allesbehalve nieuw was, maar dit keer wel breed in het land werd gehoord.
Lees verder onder de afbeelding.
Het leidde tot nieuwe vragen over de veiligheid van brandweerlieden en mensen die in de buurt van zo’n opslag wonen.
Veiligheidseisen en controles
Alle negen opslagen in Enschede voldoen aan de veiligheidseisen en dat wordt periodiek gecontroleerd, zo stelt de gemeente. Voor de bunkers in woonwijken komt dat er op neer dat er een werkende sprinklerinstallatie aanwezig is en dat muren en daken brandwerend zijn - ze moeten een brand buiten de bunker een uur lang buiten kunnen houden. Verder gelden er normen voor de minimale afstand tot de dichtstbijzijnde woning (5 meter).
Negen legale vuurwerkopslagen
Enschede telt negen locaties waar vuurwerk legaal mag worden opgeslagen. Acht in woonwijken, één op een industrieterrein. De laatste opslag hoort bij en bedrijf dat vuurwerkshows uitvoert. Daar is ruimte voor 50.000 kilo. De andere acht zijn opslagen voor maximaal 10.000 kilo. In als die opslagen ligt alleen licht consumentenvuurwerk.
Dit zijn de legale vuurwerkopslagen in Enschede:
- Jos Harmelink - Deurningerstraat 274
- Barium Holland - Floresstraat 18A
- Vunderink Beimer - Zuid Esmarkerrondweg 551
- Koeleman Rijwielshop - Nicolaas Maesstraat 43-45
- Boensma - GJ van Heekstraat 101 - hoek Toekomststraat
- Intratuin - Achterhofweg 22
- Rubro Fireworks - Ouverturestraat 36
- Frits Pen - Gronausestraat 1240
- Dream Fireworks - Lenteweg 16
In de aanloop naar de jaarwisseling wordt gecontroleerd of het ingekochte vuurwerk in de opslag niet zwaarder is dan toegestaan (veiligheidscategorie 1.4 of 1.3 in gaasverpakking). Als de verkoop start, wordt gecontroleerd of de handelaar zich houdt aan de regels voor hoeveelheden in de winkel en het transport tussen opslag en winkel.
De sprinklerinstallatie wordt jaarlijks gekeurd. De technische keuring voor de opslagen zelf vindt eens in de vijf jaar plaats.
Voornaamste bedreiging komt van buiten
De dreiging van brand in een vuurwerkopslag komt vooral van buiten, stellen gemeentelijke handhavers. En de constructie van de opslagen maakt dat een brand daarbuiten niet snel naar binnen overslaat. Mocht er, om welke reden dan ook, toch binnen brand uitbreken, dan wordt dat snel gedoofd door sprinklers.
Aan dat nut van sprinklers wordt door experts getwijfeld. Of, door sommige, meer dan dat. Eenmaal brandend vuurwerk kan niet met water worden geblust. En het magnesium in sommige soorten siervuurwerk vormt waterstof als het met water in aanraking komt, even brandbaar als instabiel. Dat zou het risico op een (heftige) explosie nog vergroten.
Gemeentelijke handhavers en veiligheidsfunctionarissen stellen dat die sprinklers evengoed een beginnende brand kunnen doven, zolang het daarbij alleen om de verpakking gaat. Die wordt immers nat, net als het vuurwerk in de dozen, en dat zal dan niet gaan branden.
Classificatie ‘licht’ klopt lang niet altijd
Ander probleem is de classificatie van vuurwerk. Die deugt (vaak) niet. Dat is geen nieuws: al decennia is bekend dat als licht aangemerkt vuurwerk (1.4) in werkelijkheid toch vaak veel zwaarder blijkt te zijn. Nederlandse importeurs en handelaren mogen alleen niet rommelen met die gevarenklasse; die wordt bepaald door de (vaak Chinese) producent. Anders gezegd: op de etiketten op verpakkingen kan wel 1.4 staan, maar wat er werkelijk in opslagen ligt, weet je niet. Dat probleem kan alleen internationaal worden aangepakt.
Transport is geen opslag
Daar komt bij dat die classificaties zijn bedoeld voor transport. Niet voor opslag tussen betonnen muren. Opsluiting door een stijve constructie kan de kracht van een explosie versterken. Veel landen stellen om die reden een plofdak verplicht, waarbij de energie van een eventuele ontploffing kan ontsnappen. Die verplichting geldt in Nederland niet.
De wet van Murphy en onuitvoerbare instructies
Het reële risico is beperkt. Immers: in een deugdelijk beheerde vuurwerkbunker breekt niet snel brand uit en als de brandwerendheid in orde is, zal ook een externe brand niet snel overslaan op een gesloten opslagplaats. In de afgelopen jaren hebben zich volgens de gemeente in Enschede ook geen incidenten voorgedaan rond vuurwerkopslagen. En toch. De wet van Murphy leert dat het ook onwaarschijnlijke vroeg of laat altijd een keer plaatsvindt.
Dan is er nog een probleem: die nieuwe instructies voor de brandweer bij calamiteiten rond vuurwerkopslagen zijn nauwelijks uitvoerbaar. Burgemeester Roelof Bleker zei het onlangs in een raadsvergadering nog wat stelliger, op een vraag van GroenLinks-raadslid Bart Peeters Weem: ze zijn niet uitvoerbaar.
Enschedese vuurwerkhandelaren vinden de ophef overtrokken
We maakten een belrondje langs Enschedese vuurwerkhandelaren. Ze stonden ons vriendelijk te woord, maar de aarzeling om te praten is groot. Niet in de laatste plaats omdat de discussie ieder najaar weer oplaait. Maar die gaat vooral over overlast bij afsteken, niet over veiligheid rond opslag.
“Het was net een beetje gesust”, reageert er een. Die veiligheid is, wat de handelaren betreft, niet in het geding. “Maar alles waar je aandacht aan schenkt, groeit.” Een ander woont pal naast een grote opslag; “En ik slaap uitstekend.” De meeste opslagen kunnen 10.000 kilo bergen, maar er zijn ook kleinere bunkers voor 1.000 kilo vuurwerk. In de opslag op het Euregio-terrein ligt 50.000 kilo licht vuurwerk, dat niet aan consumenten verkocht mag worden.
De regels zijn streng en er wordt, zo blijkt, regelmatig gecontroleerd. “Onaangekondigd. En dat is ook goed.” De sprinklerinstallaties in de opslagen lozen bij onraad zo’n 450 liter water per minuut. Bij grote opslagen tot wel 600 liter. “Je verdrinkt eerder dan dat je verbrandt”, stelt een van de handelaren met wie wij spraken. Hij weet dat eenmaal brandend vuurwerk niet geblust kan worden, maar alles eromheen wordt in een mum van tijd zeiknat als die sprinklers aan gaan. “Dat brandt dan niet meer.” De installatie wordt ieder jaar gekeurd. “Verplicht.”
“De vuurwerkbranche heeft er alles al aan gedaan”, stelt een collega-handelaar. “Wat er nu nog ligt, is kinderspul.” Hij controleert zijn - kleinere - opslag maandelijks en pleegt bij het minste of geringste onderhoud. De vuurwerkhandelaren die wij spraken, hebben alleen vuurwerk van de lichtste categorie (1.4) in opslag. Handelaren in zwaar, professioneel vuurwerk hebben voor die categorieën (1.3, 1.2 en 1.1) opslag in Duitsland. “Waar een sprinklerinstallatie overigens niet verlicht is.”
De nieuwe brandweerinstructie om te ontruimen, gaat de handelaren niet meteen aan. Maar het lijkt ook hen onuitvoerbaar. En onnodig, maar daar hebben zij geen invloed op. En als er een verbod op opslag in woonwijken komt? “Dan is het einde verhaal”, stelt er een. Verplaatsen naar een terrein buiten de bebouwde kom, is voor sommigen een overweging. Mits daar een redelijke vergoeding tegenover staat. “En daar zit de gemeente niet op te wachten.”
De discussie over de veiligheid van gecontroleerde vuurwerkopslag in woonwijken is overtrokken, wat hen betreft. Eén van hen wijst op de illegale opslag van uit het buitenland ingevoerd vuurwerk. "Dat is veel gevaarlijker. Nederland begint steeds meer een anti-vuurwerkland te worden”, verzucht hij. “We hebben een zeurcultuur in dit land.”
Overigens heeft de gemeenteraad tien jaar geleden al besloten om geen nieuwe opslagen voor meer dan 10.000 kilo toe te staan. Anders dan bij de kleinere opslagen voor consumentenvuurwerk, moet er voor dat soort faciliteiten een vergunning worden aangevraagd. Waar de gemeente kleinere opslagen die aan de eisen voldoen niet kan weigeren, ligt dat anders bij zo’n vergunningplichtige opslag.
Nieuwe regelgeving op z’n vroegst voor de zomer
Begin deze maand kwam staatssecretaris Chris Jansen (PVV, Openbaar Vervoer en Milieu) met voorlopige strengere regels voor de opslag van consumentenvuurwerk. Gaasverpakkingen, waarmee de op-een-na-lichtste categorie vuurwerk (1.3) gelijk werd gesteld aan de lichtste soort (1.4), zijn niet meer toegestaan. Vooralsnog mag alleen die lichtste categorie nog worden opgeslagen.
De risico’s van opslag in woonwijken worden nader onderzocht. De Nationale Veiligheidsraad adviseert om opslag in woonwijken voorlopig niet meer toe te staan en vraagt zich hardop af of opslag in woonwijken überhaupt wenselijk is. Ook de Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers, dat tachtig procent van de Nederlandse brandweerlieden vertegenwoordigt, vindt dat er allang een verbod op vuurwerkopslag in woonwijken had moeten zijn.
Volgens een reactie van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op het UT-rapport kan de regelgeving rond vuurwerkopslag op z’n vroegst in het tweede kwartaal van volgend jaar zijn aangepast.
