In Depot: de eerste condoomautomaat van Nederland hing in Enschede

De vrije verkoop van condooms was bij wet verboden. Het zou tot 1971 duren voordat dat duizenden jaren oude anticonceptiemiddel in Nederland vrij verkrijgbaar was. Tot die tijd waren ze alleen verkrijgbaar bij apothekers en Rutgershuizen. Die eerste Vaderlandsche condoomautomaat - geplaatst op 23 oktober 1969 - was dus zijn tijd vooruit.

Nederland tolerant en vrijzinnig? Mwa…

Nederland heeft de naam tolerant en vrijzinnig te zijn, maar je kunt je afvragen of dat klopt. Als het om liberalisatie van seks gaat, was ons land allesbehalve een voorloper. Waar het condoom in de Verenigde Staten al in 1920 vrij verkrijgbaar was, zou dat hier pas na de fameuze sixties zover zijn.

Dat een paar studenten het in hun hoofd hadden gehaald om op de Twentse campus een automaat te plaatsen, leidde dan ook tot verontwaardiging. Stel je voor, vrouwen die, vrij van de angst om zwanger te worden met Jan en alleman het bed in doken: dat kon niet anders dan tot verwildering leiden.

Boerenprotest

Opmerkelijk genoeg was het de Boerenpartij die er Kamervragen over stelde, niet de Katholieke Volkspartij of een van de volksvertegenwoordigers uit de behoudend protestantse hoek. Je zou denken dat die boeren wel wat gewend waren, als het om voortplanting gaat. Zij ontleenden er hun voortbestaan aan, per slot van rekening. Wie opgroeit op een boerderij wordt er van jongs af aan met de neus opgedrukt.

Maar die sociaal-maatschappelijke kaarten waren anders geschud, eind jaren zestig. Behalve die zorg om zedenverwildering onder vrouwen - voor mannen waren daar kennelijk niet vatbaar voor, of toch niet meer te redden -, had ook het Vaticaan grote bezwaren tegen alles wat anti-conceptie heette. Nog steeds, trouwens.

Zondig en illegaal

Seks was uitsluitend bedoeld voor voortplanting (en een gezonde aanwas van jong katholiek grut), en dan uitsluitend binnen het huwelijk. Gebruik van condooms was en is alleen ‘therapeutisch’ geoorloofd, dat is: als zij noodzakelijk zijn voor ‘genezing van de ziekten van het lichaam’. Ook als ‘zij tot verhindering van de voortplanting zullen leiden’, zolang dat ‘maar niet rechtstreeks wordt beoogd’.

Daarbij was vrije verstrekking van condooms bij wet verboden en strafbaar. Of die losbandige studenten wel waren aangepakt, was dan ook een van de prangende vragen van die Boerenpartij.

Twee dagen vrije condoomverstrekking, daarna weer clandestien

Die studenten schrokken zich een hoedje. Er was toestemming aan het schoolbestuur gevraagd en verkregen om een condoomautomaat op te hangen, maar met deze ophef hadden zij geen rekening gehouden. De automaat heeft er twee dagen gehangen; op 25 oktober 1969 is het ding weer weggehaald.

Sindsdien is ‘ie spoorloos. Collectiebeheerder van de Enschedese MuseumFabriek Edwin Plokker heeft, nadat hij van de automaat hoorde, een poging gedaan om ‘m terug te vinden, maar een zoektocht op de huidige campus leverde niets op. Het doet vermoeden dat de automaat destijds elders een nuttige bestemming heeft gevonden, ergens in een studentenhuis.

De MuseumFabriek heeft daarom maar een condoom van het merk Saxon, afkomstig uit de jaren zestig, aan de collectie toegevoegd. Daarmee kan het verhaal van die eerste condoomautomaat op Nederlandse bodem - op de campus van de Technische Hogeschool Twente - te kunnen vertellen.