Google Earth avant la lettre: ruim duizend luchtfoto’s vanaf de jaren 50 tot nu laten een uniek beeld van Twente zien

‘Twente vanuit de wolken’ is onderdeel van een serie waarin het werk van Hofmeester (1921-2001) wordt ontsloten. Andere uitgaven tonen Rotterdam, Rijnmond, Den Haag en Almere vanuit de lucht, maar ook de watersnoodramp en de aanleg van de Deltawerken. De Twentse editie werd samengesteld door publiekshistoricus Marco Krijnsen, de opgenomen foto’s van nu zijn gemaakt door Roel Dijkstra, Rotterdammer en beheerder en eigenaar van het archief van Hofmeester.

Chronische verkoudheid

Hofmeester was de eerste die op deze schaal luchtfoto’s van Nederland maakte. Vanaf de jaren 50 tot in de jaren 90 van de vorige eeuw legde hij een land in ontwikkeling vast. Het leverde hem een chronische verkoudheid op; hij fotografeerde steevast vanuit een geopend cockpitraampje.

De Rotterdammer had een bijna-monopolie op luchtfotografie en werkte vooral in opdracht. Maar als hij toch onderweg was, pikte hij allerlei andere locaties op de grond mee. Met het idee die later te koop aan te bieden. Aan overheden, fabrikanten, wie er maar voor betalen wilde.

Dijkstra, zelf fotograaf en Rotterdammer, kocht het archief van Hofmeester; een tot de nok toe gevulde 20-voets zeecontainer negatieven en afdrukken. Ruim een miljoen in totaal. Een stalen schatkamer. En een bak werk. "Alles lag door elkaar." In onvervalst Rotterdams idioom: "Het was een grote teringzooi."

Rivieroevers van het negatief geknipt

Nederland was, met de andere landen in West Europa, strategisch belangrijk terrein. Je had een licentie nodig om luchtfoto’s te mogen maken en elke plaat van Hofmeester moest langs de snijtafel van het Ministerie van Defensie. De Russen keken mee. Wat ook maar een beetje militair doelwit zou kunnen zijn, werd van het negatief gekrast of geknipt.

Er is zelfs een periode is geweest waarop er op een foto maar een van de twee oevers van een rivier zichtbaar mocht zijn, vertelt Dijkstra in 1Twente Vandaag. Stond er een overkant op, dan ging de schaar erin.

Spaghetti

Dijkstra kroop met Krijnsen in een cessnaatje en volgde het spoor van Hofmeester. In ‘Twente vanuit de wolken’ is een kaartje opgenomen met de vluchtroute. Het doet denken aan een slordig gedrapeerd spaghetti-tapijt op soepbord Twente. Geen wonder ook: idee was om een foto te maken op dezelfde plek waar Hofmeester dat deed, in een driedimensionaal luchtledige, zo precies mogelijk.

Scherpe wendingen en duikvluchten, tot de positie was wat 'ie moest zijn. En dat tientallen keren. Navigator Krijnsen werd er kotsmisselijk van.

Mega-veranderingen

Krijnsen en Dijkstra selecteerden tweehonderd van de duizend Twentse platen van Hofmeester. Met herkenbare, stereotypische en iconische snippers Twentse landschap, stedelijk en dorps. De ‘foto’s op herhaling’ van Dijkstra naast die van de luchtfotograaf van zeventig jaar geleden, geven aan fascinerend beeld van de veranderingen die zich aan het landschap hebben opgedrongen.

En die veranderingen zijn fors. In Twente forser dan waar ook, vermoedelijk. In elk geval waar je het over de steden hebt. In de Tweede Wereldoorlog hebben de geallieerden er aardig huisgehouden, vooral omdat de grensregio een belangrijke logistieke hub was èn een industrieel centrum. Enkele decennia na de oorlog stortte die industrie in en werden enorme lappen grond in de binnensteden, waar fabrieken stonden, braakgelegd en opnieuw ingericht.

Van Albergen tot Zenderen

Krijnsen tekende voor verklarende teksten, waarin steeds een tipje van de historische sluier die daarmee over de regio is neergedaald wordt opgelicht. Want: wat is er gebeurd? Liep daar een spoorweg? Nooit geweten…

De in kaart - of: in foto - gebrachte steden en dorpen zijn in alfabetische volgorde in het boek opgenomen: van Albergen tot Zenderen. Met - dat kan ook nauwelijks anders - een hoofdrol voor de steden, die nu eenmaal het meest door Hofmeester op de korrel zijn genomen.