De kracht en de heftigheid van de verhalen achter de portretten op het Enschedese Stationsplein

Op het Enschedese Stationsplein staan 11 levensgrote portretten en verhalen van volwassenen van 20 tot 80 jaar, die als kind opgroeiden in een gezin met een verslaafde of verwarde ouder. Stichting Open Mind wil met de reizende expo KIND VAN taboes rond verslaving en psychiatrische aandoeningen in gezinnen doorbreken. De portretten zijn gemaakt door Sevilay Maria.

De Hongaarse opstand

Ildi’s vader ontvluchtte zijn land in de nasleep van de Hongaarse opstand (1956). Honderdduizenden Hongaren - studenten en arbeiders - riepen op tot democratisering en een einde aan de nationalisering van fabrieken en agrarische bedrijven onder het Sovjetbewind. In Boedapest werd het standbeeld van Lenin met snijbranders van zijn sokkel gehaald. De Hongaarse regering deed in paniek een beroep op de Russen om in te grijpen.

Chroestsjov - de Putin van die tijd - stuurde een troepenmacht, die bloedige straatgevechten leverden met de aanhangers van de arbeidersbeweging die vrije verkiezingen eiste. De opstand werd neergeslagen, wie had meegedaan aan stakingen of protesten wachtte de doodstraf.

Trauma’s en een ‘belachelijk strenge’ opvoeding

Ildi schetst niet meer dan een fragmentarisch beeld van wat haar vader heeft gezien en meegemaakt. Dat draait om een disfunctionele opvoeding met ‘vreselijke lijfstraffen’ en onzekerheid, een analyse die zij pas veel later maakte. Die achtergrond dreef hem in dat gewelddadige jaar van de Hongaarse opstand het land uit; hij kwam in Nederland terecht. Maar zijn trauma’s nam hij mee.

Die leidden tot en repeterende breuk van onvoorspelbaarheid en een ‘belachelijk strenge’ opvoeding van zijn twee dochters. Een pak slaag als er niet hard genoeg was geleerd, al vanaf jonge leeftijd. Voetstappen op de trap, die nog altijd een trigger zijn en Ildi moeiteloos teleporteren naar de onveiligheid van toen. Een patroon waarin zij - de oudste - verantwoordelijkheid nam als een volwassene, zowel ten opzichte van haar moeder als haar zusje.

Moeten wij niet wat eten vanavond? Het was de tienjarige Ildi die die vraag stelde. Dezelfde Ildi die haar uiterste beste deed om de sfeer onder controle te houden, om haar zusje buiten schot te houden. “Niemand had het door, dacht ik”, blikt ze nu - 57 jaar oud - terug. “Ik heb me lang zo alleen gevoeld.”

Zelfmoord

Vader’s ongeluk werd zijn ondergang. Na opnamen in inrichtingen, pleegde hij zelfmoord. Ildi was 12. Een opluchting, vertelde ze. “Maar het was ook heel dubbel, want ik hield wel heel veel van hem.” Na een aantal jaren van betrekkelijke rust, duikelde moeder over het randje. Wat, terugkijkend, misschien altijd al op de loer lag, openbaarde zich steeds nadrukkelijker. Psychoses, ernstig gestoord gedrag, opnamen in gesloten inrichtingen.

Pas decennia later ging Ildi die hele familiegeschiedenis zien voor wat ‘ie was. Noem het verknipt, verklaar het met onmacht, een kind weet niet beter en leeft in een ‘normaal’. Je blijft ‘kind van’, erkent Ildi, maar naarmate zij haar verhaal verder ontrafelde, pakte ze de regie over haar leven terug. Ze had nooit een eigen identiteit ontwikkeld, de radar was altijd op anderen gericht geweest.

‘Ik wil niet dat het verder gaat met mijn kinderen’

“Er zijn er nog zoveel in Nederland die hier mee worstelen”, zegt ze in 1Twente Vandaag. “Zet jezelf altijd op één”, is de les die zij leerde. Het één van de dingen die ze vertelt in het filmpje op de website van stichting Open Mind, die de expositie op het Stationsplein (en elders in het land) initieerde.

Inmiddels is ze mantelzorger voor haar moeder, die nog altijd medicijnen gebruikt maar zelfstandig woont en veel beter dan destijds in staat is om te reflecteren op de vergiftigde gezinsstructuur. Daarnaast coacht ze mensen met een vergelijkbaar verleden, samen met een psychiatrisch verpleegkundige. Om oude patronen te doorbreken. Want die etteren van generatie op generatie door.

Tot iemand daar een stokje voor steekt. “Ik wil dat het niet verder gaat met mijn kinderen.”