Melding van discriminatie op het Enschedese klachtencommissariaat: na drie jaar nog altijd onduidelijkheid
Turken en Marokkanen zijn dom. Raadsleden die de Nederlandse taal onvoldoende machtig zijn, horen niet thuis in de gemeenteraad. Deze uitspraken zouden zijn gedaan door een medewerker van het Enschedese klachtencommissariaat. En ze zouden mede een reden zijn dat een andere medewerker van dat bureau, die melding van discriminatie deed en na een intern conflict al drie jaar ziek thuis zit, nog altijd niet is teruggekeerd.
1Twente kreeg in de eerste helft van 2022 signalen van vermeende discriminatie op het Enschedese klachtenbureau en zocht contact met anti-discriminatiebureau Vizier. Melder was lijdend voorwerp in een journalistiek onderzoek naar een gevoelig rapport over bijstandsgerechtigden van dat klachtencommissariaat, dat aanleiding was geworden voor een intern conflict en politieke vragen.
Een externe tip
In een vertrouwelijk gesprek met de medewerker van Vizier die de melding in behandeling had, bleek dat die was gedaan door de medewerker van het klachtenbureau die het onderzoek had uitgevoerd en het gewraakte rapport had opgesteld. De melding zelf betrof discriminatie door een collega en discriminerende uitlatingen van deze collega over Enschedese inwoners en gemeenteraadsleden. De melder heeft een Surinaams-Indiase achtergrond.
Redenen om destijds niet over de melding te publiceren waren dat het onderzoek naar mogelijke discriminatie nog liep (en nog altijd loopt), de vertrouwelijkheid van het gesprek en dat het in de eerste plaats om een interne kwestie gaat.
Een externe tip met specifieke informatie over de melding van discriminatie uit 2021 die precies aansluit bij wat daarover al bekend was, is nu aanleiding om de publicitaire aanleiding over de kwestie te doorbreken. Dit is wat we nu weten.
De melding van discriminatie en ‘Kafkaiaanse gesprekken’
Het is half 2021 als een medewerker van het Enschedese klachtencommissariaat bij anti-discriminatiebureau Vizier melding doet van discriminatie door een collega op dat bureau. Dat gaat om een drieledige melding: de betreffende collega zou zich verschillende keren onomwonden discriminerend hebben uitgelaten over inwoners met een niet-westerse achtergrond en over raadsleden met een dergelijke achtergrond die niet vlekkeloos Nederlands spreken.
Ook de melder zelf voelt zich gediscrimineerd om haar afkomst. De melder is ‘chef de bureau’ en plaatsvervangend klachtencommissaris. De collega over wie de melding gaat, zou opdrachten van blanke collega’s wel accepteren, maar weigeren zich te voegen naar de positie van de melder en samenwerking saboteren.
Aan de melding bij Vizier zijn herhaalde interne meldingen en signalen in 2018 en 2019 voorafgegaan. Daar is alleen niets mee gedaan.
Lees verder onder de afbeelding.
Er volgen ‘een aantal Kafkaiaanse gesprekken’- in de woorden van de Vizier-medewerker die de melding in behandeling heeft - met de melder, de klachtencommissaris en het hoofd van de gemeentelijke personeelsafdeling. Die leveren niets op. De klachtencommissaris is als eindverantwoordelijke gehouden aan grondig onderzoek van serieuze meldingen van discriminatie binnen haar bureau, maar wil er de vingers niet aan branden. De bal blijft liggen bij de melder, van wie meer assertiviteit wordt verwacht.
Een kritisch onderzoeksrapport, een conflict en een ontslagzaak
Het is eind 2021 als de medewerker van het klachtenbureau in botsing komt met de klachtencommissaris. Aanleiding is een kritisch onderzoeksrapport over een specifieke groep bijstandsgerechtigden dat politiek en bestuurlijk gevoelig ligt. De medewerker komt ziek thuis te zitten, de gemeente start een ontslagprocedure.
Tijdens de hoorzitting in die ontslagzaak - in september 2022 - komen ook de meldingen van discriminatie op tafel. De advocaat van de medewerker die onder vuur ligt refereert aan de interne meldingen uit 2018 en 2019, de melding bij Vizier en stelt dat ‘de klachtencommissaris in staat had moeten zijn om daar zorgvuldig mee om te gaan’, maar dat er ‘niets mee is gedaan’.
De rechter vraagt de medewerker tijdens die zitting of deze zich door de klachtencommissaris gediscrimineerd voelt. Niet rechtstreeks, is het antwoord. Wel indirect: er is niets met de meldingen gedaan. De rechter knikt. De discriminatiemelding zelf maakt geen onderdeel uit van de rechtszaak en blijft daarin verder dan ook buiten beschouwing.
De uitspraak, rehabilitatie en reïntegratie
De uitspraak volgt eind december 2022. Daarin laat de rechter geen spaan heel van de onderbouwing van het door de gemeente gewenste ontslag: de medewerker heeft gewetensvol gehandeld, de klachtencommissaris had achter haar moeten staan maar gooide haar voor de bus om bestuurlijk en politiek gedoe te vermijden. De rechter gaat ook niet mee in het argument dat de arbeidsrelatie dusdanig is verstoord dat terugkeer niet mogelijk is. De gemeente heeft ruim 1.300 fulltime-plekken voor ambtenaren; als de oude werkplek al geen optie is, dan moet er elders wel een plek te vinden zijn.
De zaak is al geruime tijd politiek en ook de uitspraak ligt bij de gemeenteraad op tafel; het mag een interne aangelegenheid zijn, een niet goed functionerend klachtencommissariaat raakt ook het belang van inwoners. Het college toont zich verbaasd over de uitspraak, maar wil de zaak niet verder op het spits drijven en besluit niet in hoger beroep te gaan. De gemeenteraad vraagt om rehabilitatie en reïntegratie.
Rehabilitatie na een jaar, reïntegratie nog altijd niet afgerond
Een jaar na de uitspraak in de ontslagzaak rehabiliteert het college de medewerker. Dat gebeurt eind 2023 in een brief aan de medewerker, die ook wordt besproken in een besloten bijeenkomst met fractievoorzitters. De medewerker is, buiten schuld, onderwerp geworden van publiek debat, heeft in de werkzaamheden bij het klachtencommissariaat naar eer en geweten gehandeld en is daarin zorgvuldig geweest. Er is, zo erkent het college in die brief, voldoende aanleiding om het dienstverband voort te zetten.
Maar met de reïntegratie wil het niet vlotten. Herhaalde vragen van gemeenteraadsleden leveren steevast op dat ‘er goede gesprekken met de medewerker gaande zijn’, maar een passende plek is nog niet gevonden. Terugkeer naar het klachtenbureau komt daarbij niet ter sprake, al is de medewerker nog altijd beëdigd plaatsvervangend klachtencommissaris.
Die terugkeer lijkt helemaal voor de hand te liggen als de klachtencommissaris met wie het conflict ontstond halverwege 2023 haar vertrek aankondigt.
Nieuwe politieke vragen
Rond de zomer van dit jaar stelt fractievoorzitter van EnschedeAnders Herman Brouwer opnieuw vragen aan het Enschedese College, en ditmaal ook aan Vizier, over onder meer de discriminatiemelding. Vizier laat privacy-regels prevaleren boven het maatschappelijke belang van democratische controle en kan geen inhoudelijk antwoord geven.
Melding of hulpvraag?
In een recent gesprek over de discriminatiemelding bij Vizier stelde concerndirectrice Jannetta van Zwol dat het om een hulpvraag zou gaan, geen melding. Datzelfde wordt gesteld in beantwoording van raadsvragen; er geen sprake zijn van een concreet signaal of officiële melding. Anders gezegd: Vizier zou geen onderzoek naar de melding doen, maar de melder helpen om de kwestie bespreekbaar te maken en op te lossen, waar dat in 2018 en 2019 kennelijk onvoldoende lukte. Dat is bezijden de waarheid.
Uit gespreksverslagen en e-mailverkeer tussen Vizier en de toenmalige klachtencommissaris blijkt het tegendeel: Vizier pakt het signaal van de medewerker op als een melding van discriminatie. In 2021 en 2022 worden verschillende gesprekken gevoerd met de melder, de klachtencommissaris en het hoofd personeelszaken. Daarin wordt de klachtencommissaris nadrukkelijk gewezen op de wettelijke verplichting signalen van discriminatie zorgvuldig te onderzoeken. Dat gebeurt niet.
De klachtencommissaris voert alleen een gesprek over de samenwerking tussen de melder en de medewerker die zou discrimineren. Mogelijke discriminatie wordt daarin niet ter sprake gebracht. Ze vreest dat dan ‘de boel ontploft’. De medewerker van Vizier zegt toe wat tips en trucs te e-mailen om dat gesprek alsnog aan te gaan.
In een reactie op die tips en trucs geeft de klachtencommissaris aan niet te begrijpen wat Vizier nou precies van haar wil; naar haar mening heeft ze voldoende gedaan. De medewerker van Vizier wijst opnieuw op de inspanningsverplichtingen van een leidinggevende bij meldingen en signalen van mogelijke discriminatie; de tips en trucs werden opgestuurd omdat ‘u er blijk van gaf dat in te zien, maar handelingsperspectief te missen’. Hij voegt daar aan toe ‘met enige teleurstelling’ te constateren ‘dat u een andere perceptie hebt op het besprokene’.
In 2024 worden die gesprekken, na een lange stilte, hervat.
Vizier heeft een wettelijke taak om onder meer inwoners die discriminatie ervaren te helpen en te ondersteunen. Het bureau neemt meldingen en klachten daarover in behandeling, begeleidt individuen die het willen aankaarten, adviseert organisaties hoe discriminatie tegen te gaan en aan te pakken, checkt eventueel ook of dat adequaat gebeurt, registreert meldingen en rapporteert periodiek over discriminatie en uitsluiting in regio en stad/gemeente.
Het college stelt in de beantwoording van die raadsvragen onder meer dat er geen sprake zou zijn van een signaal of formele melding van discriminatie, maar dat het om een hulpvraag van de medewerker aan Vizier zou gaan. Dat klopt niet: het anti-discriminatiebureau heeft het als een serieuze melding opgepakt en ook als zodanig in behandeling genomen.
Geen concrete aanwijzingen van discriminatie van inwoners, onderzoek loopt nog
De gemeente stelt, bij monde van verantwoordelijk wethouder Niels van den Berg en concerndirecteur Jannetta van Zwol, dat een extern bureau de kwestie inmiddels in onderzoek heeft. Er zijn vooralsnog geen concrete aanwijzingen dat inwoners in de afhandeling van klachten de dupe zijn geworden van die vermeende discriminatie, maar dat kan ook nog niet worden uitgesloten.
Het onderzoeksbureau heeft nog niet gesproken met de beide betrokken medewerkers: de melder en de collega die zou hebben gediscrimineerd. De laatste zit al geruime tijd ziek thuis, zo stellen Van den Berg en Van Zwol. Daarmee is het de vraag wanneer dat externe onderzoek kan worden afgerond.
Van Zwol acht terugkeer naar de werkplek waar de strubbelingen ontstonden en escaleerden niet de meest gelukkige optie voor een succesvolle reïntegratie. Andere plekken in de organisatie die aansluiten bij het profiel van de plaatsvervangend klachtencommissaris liggen volgens haar niet voor het oprapen.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van informatie uit het gesprek met de medewerker van Vizier die de discriminatiemelding in behandeling had, de hoorzitting in de ontslagzaak tegen de medewerker van het klachtencommissariaat, een recent gesprek met de verantwoordelijk wethouder Niels van den Berg en ambtelijk directeur Jannetta van Zwol, documenten die via Publeaks werden doorgespeeld en informatie uit eerder onderzoek van 1Twente.
Gerelateerd
