Enschede’s Vrije Toneel en het Vestzaktheater: het einde van een tijdperk
Mooiste liedjes, de keuze van de stadsdichter, stand-up comedy, aanstormend cabarettalent , lokaal kleinkunstig theater of: waarin een piepklein theatertje groot kan zijn. Enschede’s Vrije Toneel (EVT) is er misschien wel dè exponent van. Het Enschedese Vestzaktheater was ruim vier decennia thuishonk, maar daar komt nu een eind aan.
Nadat directeur Rein Kroes ‘zijn’ theatertje in 2017 losliet en met pensioen ging, nam cultuurclub Concordia de exploitatie van het Vestzakteater over. Begin dit jaar maakte Concordia bekend te stoppen met theater. Het Vestzak wordt afgestoten, met die andere bonbondoos van een theater: de bonbonnière aan de Oude Markt. Eind november speelde EVT er haar laatste voorstelling: ‘Zonder onderschriften’.
Vestzak en EVT, lange tijd twee handen op één buik
Het Vestzaktheater was er zonder EVT mogelijk nooit gekomen. De theaterclub zelf bestaat al veel langer - 122 jaar maar liefst -, maar stond in 1982 mede aan de wieg van de destijds langgekoesterde wens voor een klein theater, waar amateurs en professionals konden samenwerken. Een stimulans voor het toneel in de stad.
Sindsdien is het Vestzaktheater de thuisbasis, waar werd gerepeteerd en uitgevoerd. Dat daar nu een eind aan komt noemt EVT-lid Joost ter Haar ‘toch wel jammer’. Al schreef de vereniging een bezorgde brief aan cultuurwethouder Jeroen Diepemaat, nadat bekend werd dat Concordia de programmering daar zou stoppen. Veel zorgen over de toekomst maakt Ter Haar zich evenwel niet: de toneelclub moest in haar geschiedenis wel vaker verkassen en dat zal nu ook wel lukken.
Verheffing van het volk en socialistisch activisme
EVT ontstond in 1902, als een vervolg op de in 1882 opgerichte toneelvereniging voor arbeiders Victoria. Socialistisch, gericht op verheffing van het volk en voorlichting over arbeidersrechten. Een tegenhanger ook van de toneelvereniging die was opgericht door textielbaronnen.
De eerste voorstelling had de veelzeggende titel ‘De macht van het geld’, met een al even veelzeggende omschrijving van het verhaal.
Dienstbode Marie werkt voor een rijke fabrikant, Gouddorst. Zij maakt via haar vriend Karel kennis met het socialisme. Karel komt op voor de arbeiders, maar de fabrikant verklaart hun armoede met luiheid en drankzucht en ontslaat hem. Karel schiet Gouddorst dood, maar Marie verklaart ondanks alles haar liefde.
Dat activisme heeft lange tijd standgehouden. In de dertiger jaren werd de uitvoering van een anti-militaristisch stuk van Herman Heijermans - Het pantser - verboden door de burgemeester. De oproep die daarin werd gedaan om mee te vechten in de Spaanse burgeroorlog was het establishment een brug te ver. Ter Haar vertelt in 1Twente Vandaag dat in die tijd leden van de geheime dienst voorstellingen bezochten. Staatsgevaarlijk, dat EVT.
Lees verder onder de afbeelding.
En een kaartje kostte 20 guldencenten. Dat kon ook een arbeider zich veroorloven en daarmee nam het risico toe dat die klasse zich de wacht niet meer liet aanzeggen en al te opstandig zou worden.
Een stolperstein voor een regisseur
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het een paar jaar stil rond de Enschedese toneelclub. Moses Wijberg, de regisseur, was Jood. Hij werd in 1943 opgepakt en keerde niet terug. “Er moet nog een stolperstein komen”, weet Ter Haar. “In de buurt van De Heurne.”
Lees verder onder de afbeelding.
Na de oorlog kwam er luchtiger repertoire, tegengif tegen de jaren van bezetting, vervolging en ellende. Op de website van EVT vind je een tijdlijn van voorstellingen en aankondigingen, die een goed beeld geeft van die roerige geschiedenis.
EVT brengt het ‘wat serieuzere genre’ op de planken, zo stelt Ter Haar. Stukken van iconen als Heijermans, Tsjechov en Brecht, en hedendaagse schrijvers als Alex van Warmerdam, Tom Lanoye en Jeroen Brouwers.
