Ken je die van die boete van 1000 euro voor zwerfafval in Enschede? Nou, die gaat er niet komen

Dat heeft directeur Bertine Steenbergen van het Ministerie van Justitie en Veiligheid in een brief aan het Enschedese college laten weten. 'De wet kent geen bepalingen om ten aanzien van boetes te experimenteren', schrijft ze in de brief. 'Ook biedt zij geen ruimte zo'n pilot uit te voeren via lagere regelgeving.'

'Enschede aan de Maas'

Daarmee kan de motie 'Enschede schoonste stad van Europa' van toenmalig VVD-raadslid Malkis Jajan in de papierbak. Jajan, inmiddels wethouder, kwam met het voorstel tijdens een raadsvergadering in mei en kreeg daarbij steun van een overgrote meerderheid van BBE, CDA, CU, PVV, SP, Enschede Anders, Forum voor Democratie en Partij voor de Dieren.

"Het gaat ons om de afschrikkende werking", aldus Jajan destijds bij het indienen van zijn motie. "Niemand wil zo veel geld betalen." Nadat de motie werd aangenomen was daarvoor veel aandacht in landelijke media. In gemeenteraad van Rotterdam werd via de motie 'Enschede aan de Maas' zelfs opgeroepen om zich ook als pilotgemeente voor een megaboete aan te melden.

Eén boetebedrag voor iedereen

In de eerder genoemde brief aan het college van B&W legt het Ministerie van Justitie en Veiligheid uit dat een bestuurlijke boete niet hoger mag zijn dan het strafrechtelijke maximum van 515 euro. Maar daarnaast geldt er ook het zogeheten gelijkheidsbeginsel. 'Het kan niet zo zijn dat een overtreder in bijvoorbeeld Haakbergen 160 euro moet betalen, terwijl een overtreder in Enschede 1.000 euro moet betalen.'

In een uitzending van 1Twente Vandaag in mei kwam de motie 'Enschede schoonste stad van Europa' ter sprake

Voor zulke grote verschillen bestaat geen ruimte. Daarom worden boetebedragen landelijk vastgelegd. Het maximum boetebedrag voor het opzettelijk veroorzaken van zwerfafval is nu 160 euro. Dat wordt 170 euro in 2025. 'Ik wil het wegwerpen op straat van een blikje, fastfoodverpakking of andere rotzooi geenszins bagatelliseren, maar een boete moet wel proportioneel zijn', aldus Steenbergen.

Een vervangende taakstraf kan al helemaal niet aan de orde zijn. Die valt namelijk onder het strafrecht, terwijl de boete voor zwerfafval onder het bestuursrecht valt. Wel zou er een mogelijkheid zijn om via een last onder dwangsom boetes op te leggen. Dat houdt kortgezegd in dat als iemand voor de tweede keer binnen een bepaalde periode wordt betrapt bij het weggooien van een blikje, naast 160 euro boete ook een dwangsom krijgt opgelegd.

Onuitvoerbaarheid in juni al duidelijk

Opvallend is dat de brief van het Ministerie van Justitie en Veiligheid eind november al is verstuurd. Maar voordat Enschede de aangenomen VVD-motie naar 'Den Haag' stuurde (dat gebeurde pas in september) was zij in een 'uitgebreid ambtelijk overleg' op 12 juni op het ministerie al op de hoogte gebracht dat deze wettelijk onuitvoerbaar is.

In een commissievergadering eind november vertelde wethouder Niels van den Berg dat er op dat moment een reactie van het ministerie onderweg was en dat 'het er wat somber uitziet' voor wat betreft het experimenteren met een torenhoge afvalboete.

Eén zwerfafvalboete in 2024

In die commissievergadering werd overigens gesproken over het verhogen van de boete op zwerfafval. Dat kan via de Algemene Plaatselijke Verodening (APV). In Enschede gold tot voor kort een boete van 140 euro. Die wordt vanaf 1 januari 2025 dus verhoogd naar 160 euro. Al is het de vraag hoe vaak die boete daadwerkelijk opgelegd gaat worden.

In 2024 werd er slechts één boete voor het veroorzaken van zwerfafval uitgedeeld, een jaar eerder waren dat er twaalf. De reden is dat de overtreder op heterdaad betrapt moet worden, hetgeen de pakkans nihil maakt. Ook kan er niet zomaar gehandhaafd worden op parkeerplaatsen van fastfoodrestaurants, omdat dit geen openbare ruimte maar eigen terrein is. Het bijplaatsen van afvalzakken naast de ondergrondse container valt onder afvaldump en zit dus niet bij de zwerfafvalboete inbegrepen.