Nieuws

Honderden Hengeloërs in namenregister oorlogsarchief met mogelijke collaborateurs

Hoeveel Hengeloërs waren fout in de oorlog? In het namenregister van het project 'Oorlog voor de Rechter' van het Nationaal Archief staan de namen van honderden Hengeloërs, die verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit blijkt uit het namenregister van het oorlogsarchief dat sinds 2 januari online is te raadplegen.

Redactie Hengelo

2 jan 2025 18:21

Als het gaat om het totaal aantal oud-Hengeloërs in het namenregister, dan zijn dat mensen die destijds in Hengelo woonden of om mensen die in de stad zijn geboren en later verhuisden naar een andere woonplaats. Het gaat om mensen die bijvoorbeeld een NSB-lidmaatschapskaart hadden of die verraad hebben gepleegd.

Wie op 'Hengelo' zoekt, krijgt 1388 zoekresultaten verdeeld over 93 subpagina's. Daaronder zijn specifiek 107 mensen afkomstig uit Hengelo Gelderland en 641 uit Hengelo Overijssel. Van 640 mensen staat Hengelo als woonplaats aangegeven, maar het is niet duidelijk of het gaat om het Achterhoekse dorp of de stad in Overijssel. Een kanttekening die gemaakt wordt bij een woonplaats van een verdachte, is dat die soms niet klopte met de gegevens op papier. Zo kwam het voor dat iemand meerdere adressen had of dat iemand was verhuisd.

Namenregister

Het namenregister van het oorlogsarchief is sinds donderdag 2 januari online te raadplegen. Na de oorlog zijn landelijk 425.000 personen onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging op verdenking van collaboratie. Als de gegevens van personen voorkomen in het namenregister dan is er in de meeste gevallen een dossier te vinden in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het grootste oorlogsarchief van Nederland. Dat archief is op dit moment niet online toegankelijk.

Niet iedereen die werd verdacht van collaboratie, kwam na de Tweede Wereldoorlog voor de rechter of werd veroordeeld. Is er een dossier, dan betekent dat een persoon is onderzocht en dat de zaak is behandeld door een speciale openbaar aanklager en de rechtbank. Het CABR-archief wordt ook wel een verdachtenarchief genoemd. In de dossiers zitten zaken van zware oorlogsmisdadigers, maar ook van personen die onschuldig bleken te zijn na onderzoek.

Oorlog voor de rechter

Het namenregister is te raadplegen via Oorlogvoorderechter.nl. Het is een gezamenlijk project van het Nationaal Archief, Netwerk Oorlogsbronnen, het Huygens Instituut en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Autoriteit Persoonsgegevens

Het was de bedoeling dat alle CABR-dossiers per 1 januari 2025 online openbaar gemaakt zouden worden. Na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) over het nemen van onnodig grote privacyrisico’s en het overtreden van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) werd hier voorlopig van afgezien.

Documenten kunnen wel op afspraak en onder voorwaarden worden ingezien in een studieruimte van het Nationaal Archief in Den Haag door onderzoekers of nabestaanden. De NOS meldt donderdag dat er grote drukte is bij het oorlogsarchief en dat er online al zeker duizenden aanvragen zijn gedaan om dossiers te mogen bekijken.

Slachtoffers en getuigen

In de week na publicatie van de namenlijst van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), werd pijnlijk duidelijk dat hierin ook namen van slachtoffers en getuigen staan. Het Nationaal Archief meldt dat na openbaarmaking van de namenlijst blijkt dat het soms niet bekend is waarom bepaalde personen daarop voorkomen. "Voorop gesteld moet worden dat de index die nu online staat nadrukkelijk géén collaboratielijst is."

Reactie van het NIOD

Ook het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, reageerde vorige week op de publicatie van de namenlijst van het CABR en vindt dat dit heeft geleid tot een zorgwekkende en zeer onwenselijke situatie.

"De publicatie van de namenlijst heeft grote maatschappelijke beroering veroorzaakt. De namen zijn nu voor iedereen wereldwijd beschikbaar, mogelijk leidend tot suggestieve associaties. Tegelijkertijd is het achterliggende materiaal niet vrij beschikbaar, waardoor grondige historische analyse wordt bemoeilijkt en afhankelijk is van de beperkte capaciteit in een studiezaal. Dit verhoogt het risico dat deze gemakkelijk toegankelijke en toevallig beschikbare bron de basis vormt voor voorbarige beschuldigingen of snelle oordelen."

Administratie bijzondere rechtspleging

Het Nationaal Archief geeft op haar website een toelichting dat het CABR dossiers bevat van personen die na de Tweede Wereldoorlog zijn onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. "Dat gebeurde vaak als er een duidelijke verdenking was, maar soms ook om minder duidelijke redenen; bijvoorbeeld omdat een persoon voorkwam in een Duitse administratie uit de oorlog. Deze persoon werd dan onderzocht en er werd een kaart aangemaakt voor de administratie van de bijzondere rechtspleging. Als de verdenking ongegrond bleek, werd de zaak stopgezet. Toch was er dan vaak al een dossier aangelegd. In de meeste gevallen gaat het om dossiers van een paar pagina’s."

Ook sommige Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen zijn onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. "Omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden, werden zij onderzocht. Soms hebben zij een CABR-dossier. Zij moesten namelijk – volgens justitie - ‘ontvijand’ worden."