Enschedese ‘streektaal-archivaris’ Goaitsen van der Vliet lanceert online Twents woordenboek

Het online Twents woordenboek is een digitale versie van het ruim 800-pagina tellende Dialexicon Twents dat in 2011 verscheen. Behalve de lijst met woorden uit alle verschillende dialecten die worden gesproken in steden en dorpen in de regio, bevat de onlineversie een uitgebreid apparaat van verwijzingen naar bronnen en aanvullende informatie.

‘Stadsplat’

Dat klinkt logischer dan het is: taalgrenzen houden zich niet aan geografische grenzen. Verwante dialecten die in Salland worden gesproken, zijn bijvoorbeeld niet meegenomen. En niet al het ‘plat’ dat in een bepaald gebied wordt gesproken, is meegenomen. ‘Stadsplat’ - een mengelmoes van Nederlands en Twents - zul je in dit woordenboek niet vinden.

Waar het online-woordenboek bijvoorbeeld verwijst naar Enschede als vindplaats van een bepaalde uitspraak, is dat meestal gebaseerd op het oud-Enschedees, zoals beschreven in een werk uit 1938 van dialectoloog Herman-Lambertus Bezoen. Jawel, die van de H.L. Bezoenstraat in de wijk Ribbelt, in Enschede.

De best geconserveerde streektaal (behalve het Fries)

Volgens Van der Vliet is dit online woordenboek uniek. “Ik bedenk niks zelf. Zo’n lijst met directe linkjes naar bronnen vind je nergens.” Niet in Nederland, niet in de wereld. Voor een deel gaat het bij die links om verwijzingen naar de Twentse Taalbank, ook een geesteskind van Van der Vliet. Die taalbank is een online verzameling van ‘alles wat er in en over het Twents verschenen is’. Van poëzie en verhalen tot artikelen en geluids- of videofragmenten.

Daarmee is het Twents de best gedocumenteerde streektaal in Nederland, stelt de samensteller van beide platforms, “Behalve het Fries.” Van der Vliet’s wieg - zijn voornaam doet het al vermoeden - stond in Friesland.

‘Ik ben geen taalstrijder’

Dat uitgerekend een Fries zich al decennialang heeft verdiept in de Twentse taal en een prominente rol speelt in het beschrijven en vastleggen ervan, is opmerkelijk. Het zegt veel over zijn liefde voor taal in het algemeen en streektaal in het bijzonder. Van der Vliet verrichte monnikenwerk. Zowel waar het gaat om de hoeveelheid informatie die hij verzamelt, als de aandacht voor precisie en detail.

Hij schreef een nauwgezette spelling- en grammaticawijzer, geënt op de Standaard Schriefwiezer uit 1992, die beide zijn opgenomen in het online-dialexicon. Maar hij is geen dogmaticus, die zich wil mengen in een spellingstrijd die per se in het voordeel van de ene of een andere school beslecht moet worden. In die spellingwijzer (schriefwieze) stelt hij het zo:

Iedere spelling heeft een regiment voor- en nadelen. Het verschil zit hem voornamelijk in het afwegen van de gewichten die je daaraan geeft. Dat is en blijft mensenwerk. Het is vaak moeilijk hard te maken, dat de ene spelling beter of slechter is dan de andere. Dat hoeft uiteindelijk ook niet. In een streektaal die geen algemene standaard kent, is iedereen vrij om te schijven hoe hij wil. Om nog maar te zwijgen van waar het uiteindelijk om gaat: de inhoud van het geschrevene.

“Ik ga daar nooit over in discussie. Maar je moet wel consequent zijn.” In zijn geval met name ook om de vindbaarheid van lemma’s in zijn woordenboek. “Het Twents bestaat niet”, zegt Van der Vliet. Hij noemt een voorbeeld: is het nou ‘keend’ of ‘wicht’ (kind)? Het kan allebei. Het is maar waar je vandaan komt. Beide spellingvarianten vind je dan ook in het online woordenboek Twents.

‘Het Twents als spreektaal gaat verdwijnen’

Sentimenteel is Van der Vliet ook al niet. Hij is geen taalridder die strijdt voor het behoud van het Twents. Sterker: hij er van overtuigd dat het Twents als levende taal zal verdwijnen. Dat doet niets af aan zijn liefde er voor, integendeel: het is een belangrijk motief om hem nu vast te leggen. “Het houdt allemaal op. Ik ben een conservator, een archivaris van het Twents.” Juist omdat het verdwijnt.

Dat woordenboek, maar ook die taalbank, vormen de ruggengraat van dat archief. De laatste de verzameling geschriften in en over het Twents, het eerste de sleutel om die tot in de eeuwigheid te kunnen ontcijferen.

Werk in uitvoering

Het online woordenboek is een ‘work in progress’, in goed Twents. Vrijwel dagelijks worden er nieuwe woorden aan toegevoegd: “Dat vind ik leuk om te doen.” Nu nog staat alleen de Twents-Nederlandse versie online, maar in het voorjaar verschijnt de Nederlands-Twentse variant met dezelfde ruim 60.000 trefwoorden.

Gijs Leussink tekende voor de realisatie van het project. Belangeloos, net als Van der Vliet zelf. “We worden er geen van beiden beter van.”