In Depot: de eerste voetbalclub van Enschede (en bijna van Nederland)

Er wordt weleens gedacht dat de bakermat van het Nederlandse voetbal in Enschede ligt, ook in deze aflevering van 'In Depot'. Maar dat klopt toch niet helemaal. De stad was er wèl vroeg bij - jaren voordat er elders in noord- of oost-Nederland werd gevoetbald - maar in Amsterdam, Den Haag, Haarlem en Rotterdam (en Leidschendam) rolde de voetbal eerder.

Een knollenveld en een doel van bonestaken

Je moet je bij die eerste potjes niet iets voorstellen dat in de buurt komt van wat we tegenwoordig elk weekend zien: bomvolle stadions, afgetrainde atleten, strak omschreven regels en scheidsrechtersbeslissingen waar desondanks eindeloos over wordt geouwehoerd.

Het voetbal aan het einde van de negentiende eeuw leek nog het meest op wat jochies vandaag de dag doen: een knollenveld, een paar jassen of stenen of stokken in de grond, een afgetrapte bal, een paar basale regels, het overige zo vaag als de lijnen die het veld afbakenen en gaan. Met één groot verschil: het waren gesoigneerde heren in plaats van morsige jongentjes die over de grasmat huppelden.

‘Uitspanning’ voor heren

Heren met klinkende namen: Jan Berhard van Heek en Ko van Deinse, maar ook Ter Kuile, ten Cate, Blijdenstein, Wennink en Amelink. Van Heek nam uit Engeland een met leer omklede, ‘merkwaardig grooten leren bal’ bal mee. Hij had stage gelopen bij een Engelse textielfabriek en daar een potje meegespeeld. Het werd de introductie van het football-spel in oost-Nederland.

Gedurende het voorjaar van 1885 dolden Van Heek & vrienden met bal en provisorische doelen van bonenstaken op een grasveld van landgoed Amelink. Zij waren allen lid van dezelfde studentikoze herenclub, waarvan er meer waren, zeg: een service-club avant-la-lèttre. Behalve debatteren en sigaren roken in het clubgebouw, organiseerden zij regelmatig activiteiten.

‘Uitspanning’ - tegenwoordig zou je zeggen: vrijetijdsbesteding - was het voorrecht van notabelen; arbeiders kwamen daar nauwelijks aan toe.

Overigens werd het eerste potje voetbal in Nederland al in 1854 gespeeld, volgens sporthistoricus Jan Luitzen. Het was een leraar Engels aan een kostschool in de buurt van Leidschendam die de eerste voetbal naar Nederland bracht.

De Enschedesche Footballclub

Dat regelmatige kleitrappen van de heren rond Van Heek leidde op 30 juni 1885 tot de oprichting van de eerste vereniging in de stad: De Enschedesche Footballclub. Met Van Heek als voorzitter, Van Deinse als secretaris en een op dat moment nog bescheiden doel, als je het eerste handgeschreven reglement er op na slaat.

De club stelt zich ten doel, door het footballspel haren leden eene aangename en gezonde uitspanning te verschaffen en het spel bij het publiek ingang te doen vinden. Zij tracht dit doel te bereiken door de wekelijksche oefeningen, door het houden van openbare uitoefeningen en zoo wenschelijk daaraan volksspelen te verbinden en door het houden van wedstrijden.

Dat spelen van wedstrijden stelde weinig voor, want: tegen wie speel je, als je maar een team hebt? Twee maanden later, op de verjaardag van prinses Wilhelmina, kwam daar een tweede Enschedese voetbalvereniging bij. Die droeg de naam van de jarige: Prinses Wilhelmina. Dat loste het probleem van een team dat niks had om tegen te spelen op, maar voetbal was en bleef voorlopig ‘uitspanning’ voor de elite.

De MuseumFabriek bewaart een bericht uit de Enschedesche Courant van september 1885 met de aankondiging van een demonstratie van het Football-spel door de Enschedesche Football Club. In een weiland, waar eerst een vliegerwedstrijd wordt gehouden, het serieuzere werk.

Drie jaar later fuseerden die twee clubs tot Enschedesche Footballclub Prinses Wilhelmina, het huidige EFC PW. Het Volkspark werd de thuisbasis voor de club, nog altijd gericht op verpozing van notabelen.

Rigtersbleek en voetbal als volkssport

De eerste arbeidersclub in de stad - Rigtersbleek - ontstond in 1910. Het was hard gegaan met het voetbal in Nederland. Clubs en verenigingen waren als paddestoelen uit de grond geschoten, er was een volkssport in de maak. Voor het eerst in de geschiedenis. De arbeidersemancipatie was in full swing. De wet op de arbeidsovereenkomst uit 1909 legde uitbuiting aan banden, ook arbeiders kregen rechten en vrije tijd.

Er ontstond een landelijke competitie. Aanvankelijk werd de strijd om het landskampioenschap uitgevochten door amateurelftallen, tot in 1954 het betaald voetbal werd ingevoerd. In de hoogtijdagen van weleer, deden daar drie Enschedese elftallen aan mee: arbeidersclub Rigtersbleek, de Enschedese Boys en Sportclub Enschede. De laatste werd kampioen in het seizoen 1925/1926.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van Wikipedia, informatie op de webpagina’s van verschillende voetbalverenigingen, artikelen in Quest, de webpagina geschiedenis van Enschede en voetbalarchieven.