Tweede Kamerleden ontmoeten bewoners in Agelo: ‘Defensie moet wel met een heel goed verhaal komen om hier een munitiedepot te vestigen’

In juni 2023 lag de eerste brief op Haagse tafels waarin werd bepleit dat Defensie moet uitbreiden en - dus - meer ruimte nodig heeft. Het leidde tot een ‘programma’, zoals dat in jargon heet: Ruimte voor Defensie. Twee locaties in Twente zijn daarbij nog altijd in beeld: Airport Twents als plek voor meer luchtmachtactiviteiten en 88 hectare grond ten noorden van Oldenzaal voor een groot munitiedepot.

2100 hectare en 29 gezinnen

Met die 88 hectare voor dat depot is het alleen niet gedaan. Rondom zo’n opslagplaats zijn drie veiligheidszones ingericht waarbinnen niet, nauwelijks of beperkt gewoond en geleefd kan worden. Logisch: het is een kruidvat, bij een gewapend conflict een doelwit en als dat de lucht ingaat, is de klap enorm. De impact van een keus voor deze locatie reikt dan ook tot voorbij de randen van Weerselo, 2100 hectare in totaal.

Daarbij gaat het om veel meer dan alleen 29 huishoudens die moeten verkassen uit de eerste gevarenzone A. Dat raakt ook sociale structuren in kleine kernen, zoals dat Weerselo. En Rossum en Agelo.

Een rondje langs de velden in een gele schoolbus

Vijf Tweede Kamerleden - alle coalitiepartijen en GroenLinks/PvdA waren vertegenwoordigd - hobbelden in een gele Amerikaanse schoolbus langs stokoude erven en bedrijven waar zoons en dochters in de startblokken staan om het stokje van ouders over te nemen. In een aantal gevallen als zoveelste in een rij van opeenvolgende generaties. Eindhalte was De Amanshoeve in Agelo, een rustiek woon-zorgcomplex voor ouderen. Nog wel; als dat depot er komt, is het de vraag of het kan blijven.

De verhalen en presentaties van de verenigde ‘noabers’ in de driehoek maakten indruk. Anders dan beleidsnotities. “Je voelt hoe ingrijpend het is”, zegt NSC-Kamerlid Annemarie Heite. Zij is zelf afkomstig uit aarbevingsgebied Groningen, de boerderij waar zij opgroeide bestaat niet meer.

Zij, maar ook VVD’er Wim Meulenkamp, wijst op het kleine schooltje in Agelo. Dertig kinderen. Nog wel. Als dat depot er komt… kan het schooltje sluiten. Een ramp, als het om leefbaarheid van dorpen gaat, vindt Marieke Wijen (BBB). “Ik had toch nog niet door wat impact is. Mijn gevoel zegt nu wel: niet hier.”

De jeugd en de toekomst

Als het om dat schooltje in Agelo gaat: het zijn ook de opvolgers van de bedrijven in het gebied die zich druk maken om de toekomst. Silke Hampsink (19) rondde net haar opleiding voor melkveehouder af, toen Defensie naar buiten kwam met de plannen voor een munitiedepot op haar geboortegrond. Het bedrijf dat zij wil overnemen van haat vader, ‘over vijf of tien jaar’, ligt in de A-zone. Dat betekent einde oefening, als het zo ver komt.

Vader Hampsink heeft net geïnvesteerd in een melkrobot. “Als er geen opvolging is, doe je dat niet”, zegt de buurman-aan-tafel van Silke. “Maar je dochter wil verder. Dan geef je nog een keer gas.”

Yanne Lubbers, vriendin van Silke, maakte met een camera een ronde langs generatiegenoten in het gebied. Om hun verhaal te vertellen: “Anders gaat het alleen over volwassenen.”

‘We zijn ons rot geschrokken’

Die buurman-aan-tafel, naar later blijkt ook de chauffeur-op-klompen van de gele schoolbus, vertelt hoe de communicatie rond de uitbreidingsplannen van Defensie verliep. Het zong rond, na een bericht in de krant. “Heb je gehoord wat ze van plan zijn?” vroeg Silke’s vader. Dat was enkele dagen voor een bijeenkomst in Zwolle, waar Defensie meer informatie zou komen geven. Niemand had op dat moment nog enig idee van wat die plannen zouden betekenen.

“We zijn ons rot geschrokken”, zegt de chauffeur-op-klompen. Iedereen in de binnenste zone vertrekken, fikse beperkingen voor bewoners en boeren in zone B, een iets minder strak woon- en werkregime in de buitenste ring. Maar ook daar: geen raampartijen aan de kant van het depot, geen bijeenkomsten van meer dan dertig mensen. Lees: geen venster op het mooiste uitzicht, geen buurtfeest.

Gedateerd kaartje

Nee, over de communicatie van Defensie zijn de verzamelde noabers niet te spreken. Ook nu ligt er een kaartje op tafel, met daarop die veiligheidszones, dat gedateerd is. Opgemaakt door Defensie. Er ontbreken inmiddels gebouwde woonwijken - de impact van een eventueel munitiedepot is dus groter dan het lijkt - en Agelo ligt oostelijker dan op de kaart aangegeven. Binnen de laatste veiligheidszone. Google Maps is - gek genoeg - accurater dan Defensie.

Kamerlid Heite vindt daar ook wel wat van. Zij zat naast de chauffeur in de schoolbus en hoorde zijn verhaal. “Die mensen hoorden op die avond in Zwolle voor het eerst dat ze weg moeten, als dat depot hier komt. Als je zo begint, neem je echt de verkeerde afslag. Dan worden mensen wantrouwend.” De criteria voor de locatiekeuze, moeten dan in elk geval wel glashelder zijn, vindt de BBB’er. “Dat moet echt transparant.”

Gedateerde en ontbrekende data

‘Noaber’ Benny Scholten Lubberink is sceptisch. “De keuze voor deze locatie is gedaan op basis van halfbakken onderzoek.” Hij werkte als beleidsmedewerker bij de gemeente Enschede. “Als wij dit bij stadsvernieuwing net zo hadden gedaan, dan werden we geknipt en geschoren.”

Ook Scholten Lubberink, die zich naar eigen zeggen toch behoorlijk op de hoogte stelt van ontwikkelingen in ‘zijn’ stuk Twente, wist tot augustus 2024 van niets. “Hoe kan het nou dat ik dat gemist heb?” Hij deed een informatieverzoek bij Defensie om documenten (een Woo-verzoek). “Ik wil weten op welke data keuzes zijn en worden gebaseerd. Voor zover ik nu weet, is er verouderde data gebruikt. Maar de informatie komt niet.”

Bij de komst van een munitiedepot wordt 88 hectare omgeploegd. In een gebied vol zeldzame artefacten, volgens Scholten Lubberink. “Dat weten ze helemaal niet.” Bij ontwikkelplannen is het verplicht zorgvuldig archeologisch onderzoek te doen. Ook met de waterhuishouding van het gebied lijkt geen rekening te zijn gehouden. “Ik heb navraag gedaan bij Waterschap Vechtstromen. Daar is men niet één keer bevraagd.”

De oud-ambtenaar hoopt nu vooral op debat in de Tweede Kamer om de bezwaren tegen de komst van de munitieopslag in Twente het gewicht te geven dat die naar zijn mening verdienen. Dat Woo-verzoek van hem loopt vertraging op - termijnen worden overschreden - en tegen de tijd dat daar iets uitkomt, is de kogel allang door de Haagse kerk. Zijn boodschap aan de volksvertegenwoordigers was dan ook glashelder: zorg ervoor dat dat debat plaatsvindt voor besluitvorming bij Defensie en kabinet.

De Twentse lobby

De lobby van de noabers van de drie buurtschappen worden op z’n Twents gevoerd: nuchter, kalm (ofschoon ze best het een en ander uit de kast trekken) en eensgezind. Wat borden in weilanden, YouTube-filmpjes, een petitie met 4.250 handtekeningen die in december werd aangeboden aan de Tweede Kamer-commissie voor defensie, de uitnodiging voor het bezoek van vandaag die daarop volgde.

“De hakken staan niet in het zand”, constateert Fred Kerkhof, Statenlid voor JA21 in Overijssel. “Het niet ‘not in my backyard’. Beslist niet. Iedereen vindt dat Defensie meer ruimte moet krijgen, dat vinden ook deze mensen. Dat moet alleen op de beste plek gebeuren.” En dat is niet hier, zo valt op te maken uit de woorden en de lichaamstaal van het Statenlid. “Dit raakt 29 gezinnen.”

Defensie kijkt door een kokertje

Kerkhof werkte 38 jaar bij de Landmacht. Die uitbreiding van Defensie had wat hem betreft al veel eerder moeten plaatsvinden. “Als dit de beste plek is, dan moet het hier.” Datzelfde geldt voor Staphorst, waar het Statenlid woont, met Biddinghuizen eveneens in beeld voor de opslag van munitie. “Maar dat is het niet.”

De oud-defensieman vindt bovendien dat Defensie door een kokertje kijkt. “Er zijn veel meer mogelijkheden dan deze drie. Denk aan dun-bevolkte Natura 2000-gebieden. Natuur en defensie gaan heel goed samen.”

Behalve Kerkhof zijn er nog drie leden van het provinciebestuur in de schoolbus gekropen. Twee uit dezelfde fractie en Enschedeër Luuk Buunk (BBB). Zij hebben geen enkele bestuursrol in dit hele verhaal, in tegenstelling tot de leden van de Tweede Kamer, maar Kerkhof spreekt JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans vanavond. “Reken maar dat ik hem bijpraat.”

Staatssecretaris op bezoek

Op 21 februari brengt Staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman een bezoek aan het gebied. Hij nam in december ook de petitie in ontvangst. “Een mensenmens en heel betrokken”, zegt partijgenoot Wijen. “Als defensie toch voor deze plek kiest, moeten ze wel een heel goed verhaal hebben.”

Silke blijft er nuchter onder en slaapt er geen nacht minder om. Over de vraag wat ze gaat doen als Defensie toch voor Azelo kiest, heeft ze nauwelijks nagedacht. Ze kan zich er niets bij voorstellen. “Maar ergens anders verder, dat in elk geval.

Bij de vraag of dit een zinvol ritje was, knikt ze. “Ik denk wel dat ze hier iets mee gaan doen.”