Na 70 jaar kent het weer voor ‘amateur’ Johan Effing uit Losser (90) geen geheimen meer
Nu al meer dan 70 jaar registreert hij vanuit zijn eenvoudige rijtjeswoning in Losser nauwgezet wat het weer doet. Nog altijd kruipt hij elke ochtend achter de computer in z’n werkkamer – eigenlijk ‘weerkamer’ – om een weerbericht met een persoonlijke noot in te tikken voor de site www.weerstationlosser.nl. Zaterdag 18 januari wordt weeramateur Johan Effing 90 jaar, maar hij is geenszins van plan het bijltje er bij neer te leggen. ”Ik doe het net zo lang tot het niet meer gaat.”
Het weer fascineerde Johan Effing al op jonge leeftijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam daar een tweede fascinatie bij: geografie. De meegebrachte atlassen van een onderduiker in het ouderlijk huis, openden voor Johan een nieuwe wereld met verre landen en daarbij behorende klimaten. Na de oorlog, toen hij naar de weerpraatjes op de radio luisterde, viel voor hem alles op z’n plek. Kon hij de hoge- en lage drukgebieden in andere delen van de wereld in verband brengen met de weersontwikkeling in zijn eigen kleine wereld.
Jan Pelleboer
In de eerste helft van de jaren ’50, wanneer amateurweerman Jan Pelleboer zijn eerste stukjes in de krant schrijft, begint het bij Johan Effing ook te kriebelen. Hij reageert op een stukje in de krant waarin om een ‘regenwaarnemer’ wordt gevraagd. “Ja, toen moest ik een regenmeter kopen.” In die tijd is hij nog werkzaam in de textiel. Zo komt hij op het spoor van een partij vochtigheidsmeters bij een failliete textielfabriek. Johan houdt er één voor zichzelf, maar weet later nog een lucratieve handel in deze apparaten op te bouwen, omdat er veel vraag naar is van weeramateurs elders in het land.
'Betonstukadoor'
Toch heeft Johan Effing van zijn hobby nooit z’n werk gemaakt. “Ik moest natuurlijk geld verdienen, zodat ik m’n kinderen kon laten studeren.” Na zijn korte loopbaan in de textiel gaat Johan aan het werk als reparateur van beton. Mede dankzij z’n kennis van het weer ontwikkelt hij zich tot een meer dan uitstekende ‘betonstukadoor’. “Daar heb ik veel voordeel van gehad. Stukadoormortel moet drogen en er zijn grote verschillen tussen zomer en winter. Als er een weersomslag kwam, begon het beton te parelen. Dan wist ik dat ik meer gips moest gebruiken.”
In de loop der jaren heeft Johan Effing de wereld van de weermannen en -vrouwen sterk zien veranderen. Het is allemaal veel professioneler geworden. “Bij de professionele weerstations werken nu allemaal hoog opgeleide mensen. Ik ben gewoon een weerman, die een ambacht uitoefent. Ik heb ’t mezelf geleerd.” Tegenover de wetenschappelijke know how van de huidige meteologen, stelt weeramateur een schat aan ervaring. “Sinds de oorlog heb ik alles meegemaakt op het gebied van het weer. Daar kan ik heel gemakkelijk op teruggrijpen. Die professionele lui moeten eerst alles opzoeken.”
Gigantisch 'archief'
Johan Effing kan - behalve op zijn jarenlange ervaring als weeramateur - ook terugvallen op een gigantisch ‘archief’. Op papier, maar ook digitaal. Op een plank boven de computer in z’n ‘weerkamer’ staat bijvoorbeeld, keurig opgetekend in agenda’s, meer dan 50 jaar aan dagelijkse weerberichten. En vraag je Johan naar het weer op een bepaalde dag in een bepaald jaar, dan tovert hij dat in een mum van tijd op het scherm van zijn computer tevoorschijn. “Op 17 april 1986? Toen onweerde het in Losser.”
In 1995 schakelt Johan Effing als weeramateur over van papier naar de computer. Waarmee z’n bereik opeens enorm wordt vergroot. “Ik heb een internetsite gehad met meer dan 20 miljoen bezoekers. De webmaster zei op een gegeven moment: Johan, je kunt er maar beter mee stoppen. Het wordt veel te groot!” In de loop der jaren maakten diverse lokale en regionale media gebruik van de weerberichten van Effing, of maakten gebruik van zijn kennis bij uitzonderlijke weersomstandigheden. Daarnaast deelde hij die vrijwel onuitputtelijke kennis van het weer tijdens lezingen, maar ook met weerpraatjes voor de ziekenomroep en het toenmalige Radio Enschede.
Komt er nog een Elfstedentocht?
Onvermijdelijk in een gesprek met de ‘Jan Pelleboer’ van Twente, is natuurlijk de vraag: Krijgen we dit jaar nog een strenge winter? En, in het verlengde daarvan: Komt er ooit nog weer een Elfstedentocht? Nee, die strenge winter verwacht Johan dit jaar niet meer. Over een Elfstedentocht is hij minder stellig. “Dat kan ik niet zeggen.” Dat de Tocht der Tochten al jaren niet meer kan worden verreden, heeft volgens hem alles te maken met de klimaatverandering. “De gemiddelde temperatuur is met 2 graden omhoog gegaan.” Toch sluit Johan een Elfstedentocht niet helemaal uit. “Als we een situatie krijgen als in 1996, dan kan die binnen een dag of 5 verreden worden.”
Tranen op brug Bartlehiem
Sprekend over de Elfstedentocht, gaan de gedachten van Johan Effing meteen terug naar 4 januari 1997, toen de ijsgekte ons land voor de laatste keer in z’n greep had. Als groot liefhebber van winterweer, vorst, sneeuw en ijs moest en zou hij er bij zijn. “Mijn jongste zoon woont er in de buurt, dus wij stonden daar die dag op het bruggetje van Bartlehiem. Daar heb ik wel een paar traantjes gelaten, zo blij was ik dat ik dat mee mocht maken.” Die ervaring pakken ze hem niet meer af. En of er ooit nog weer een Elfstedentocht komt? “Ik ben een weeramateur, geen weerprofeet.”
Weer oorzaak vuurwerkramp?
Jarenlange ervaring als weeramateur heeft Johan Effing geleerd dat het weer soms van beslissende invloed kan zijn op een ramp, of misschien soms wel de aanstichter ervan. Hij verwijst naar de natuurbranden in Los Angeles. Zo is Effing er van overtuigd dat weersomstandigheden hebben geleid tot de vuurwerkramp op 13 mei 2000 in Enschede. Hij laat op z’n computerscherm een grafiek zien van de luchtvochtigheid in de periode rond die rampzalige dag. “Je had toen een dag of 6,7 een hele lage luchtvochtigheid van 24 procent. Daardoor werd het zo heet in de containers, waar het vuurwerk in was opgeslagen, dat het door zelfontbranding is ontploft.”
Voor Effing staat vast dat dit de grootste oorzaak van de vuurwerkramp is geweest. Hij heeft over zijn theorie een stukje geschreven voor de Wetenschapswinkel van de UT. “Dat is ook nog doorgestuurd naar de minister. Maar ik heb er nooit meer iets over terug gehoord.” Na ‘een mailtje van een advocaat’ besloot Effing z’n ‘handen er van af te trekken’. Hoewel de theorie over zelfontbranding wetenschappelijk is ontkracht, blijft Johan Effing stellig in zijn overtuiging. “Het gras naast de container heeft in de fik gestaan. Daar zijn beelden van. Als het niet zo droog was geweest, was de ramp niet gebeurd.”
