Wat zijn de belangrijkste nieuwe vragen rond de ontslagzaak tegen een medewerker van het Enschedese klachtencommissariaat?

De kwestie Veelaanvragers draait om een onderzoek naar de reden dat inwoners van Enschede soms diverse keren een bijstandsaanvraag moesten indienen voordat die werd gehonoreerd. Dat leverde een kritisch rapport op: Enschede was te streng. De toenmalige klachtencommissaris zat klem tussen en verontwaardigde ambtelijke bijstandsafdeling en de politiek, en schoof de verantwoordelijkheid voor de deining in de schoenen van de medewerker die het onderzoek deed en het rapport opstelde.

Driemaal druk

Het rapport werd ingetrokken, nadat het was goedgekeurd en verspreid. Dat leverde nog meer politieke deining op. De onderzoeker meldde zich ziek en kreeg daarna functie-ontslag. Tijdens die ziekteperiode volgde ook een ontslagzaak, die de gemeente verloor. Inmiddels is gebleken dat de klachtencommissaris een manier zocht om onder de ambtelijke en politiek druk uit te komen en de onderzoeker daarbij slachtofferde. Die had ook bovendien ook nog eens melding gedaan van discriminatie op het klachtenbureau, waar het al een tijdlang rommelde.

De klachtencommissaris kampte met druk vanuit de ambtenarij en de politiek en interne strubbelingen. De bron lag bij de onderzoeker, die gaandeweg degradeerde van drijvende kracht van het bureau naar een medewerker die niet zou functioneren van wie uiteindelijk afscheid moest worden genomen.

Disfunctioneren, maar geen concrete onderbouwing

Recent door 1Twente ontvangen documenten laten zien dat er de nodige vraagtekens te plaatsen zijn bij dat disfunctioneren van de onderzoeker. Die heeft bij kritiek daarop bij herhaling uitgebreid gemotiveerd waarom er van disfunctioneren geen sprake was. Opdrachten werden uitgevoerd in nauw overleg met een ingevlogen functionaris, die de dagelijkse leiding over het klachtenbureau had gekregen. Daarbij werden geen op- of aanmerkingen gemaakt over het werk dat de onderzoeker leverde.

De rechter in de latere ontslagzaak tegen de onderzoeker bevestigde dat: als er al iets aan te merken was op de onderzoeker, dan was dat het gevolg van de handelswijze van de klachtencommissaris.

De bijlage van een brief van FNV-Legal aan het Enschedese college is een voorbeeld van de manier waarop de onderzoeker repliek bood op de kritiek op het functioneren. Die kritiek was gebaseerd op algemeen geformuleerde leerdoelen, waaraan in de ogen van de klachtencommissaris niet werd voldaan: ‘afspraken niet nakomen’, ‘niet openstaan voor coaching’, ‘te weinig pro-actief’ of ‘niet assertief genoeg’. Zonder concrete voorbeelden te noemen waaruit dat zou blijken.

Uit de repliek in die bijlage ontstaat een heel ander beeld. Net als bij diverse andere e-mailwisselingen en reacties op kritiek het geval is. De klachtencommissaris is nooit inhoudelijk ingegaan op de gemotiveerde wederkritiek van de onderzoeker. Dat zou ‘geen zin’ hebben en ‘niet productief’ zijn.

Onbevoegd functie-ontslag?

Die FNV-brief meldt nog iets opmerkelijks: het was de klachtencommissaris die de onderzoeker op non-actief stelde en uit de functie onthief, maar die had daartoe een voorstel moeten neerleggen bij het college. Aanstelling, bestraffing, schorsing en ontslag van medewerkers van het klachtencommissariaat zijn bevoegdheden van het college.

Er zijn geen documenten of andere aanwijzingen waaruit blijkt dat burgemeester & wethouders bemoeienis hebben gehad met de maatregel tegen de onderzoeker, die ook plaatsvervangend klachtencommissaris was. Vraag is ook of die FNV-brief überhaupt bij het college op tafel heeft gelegen. Die brief is ruim voor de hoorzitting en de uitspraak in de ontslagzaak bij de gemeente bezorgd.

Een afspraak met de verkeerde plaatsvervanger, hoe kan dat?

Even opmerkelijk zijn verklaringen van voormalige gemeenteraadsleden, die met de onderzoeker in gesprek wilden. Vraag was of de burgemeester een dergelijk gesprek wilde faciliteren, maar dat werd afgehouden. De burgemeester - een interimmer, destijds - zegde wel toe zelf in gesprek te gaan met de onderzoeker.

Volgens die verklaringen bleek bij navraag dat er een gesprek was gepland met een àndere plaatsvervangend klachtencommissaris, die alleen een adviesrol op afstand vervulde. Die persoonsverwisseling werd gecorrigeerd, maar in het gesprek met de onderzoeker kwam maar een van de twee belangrijkste vragen van die raadsleden op tafel. De vraag of de onderzoeker grove fouten had gemaakt en erkend, werd niet gesteld.

Vraag is of de burgemeester wist dat de afspraak in zijn agenda met de verkeerde plaatsvervanger was. Vraag is ook hoe die daarin terechtkwam en waarom maar een van de twee vragen van raadsleden uiteindelijk is gesteld. Het was genoegzaam bekend met wie dat gesprek was bedoeld en welke vragen raadsleden over de kwestie hadden.

‘Grote fouten in het rapport’: waar kwam dat verhaal vandaan?

Die vraag naar vermeende fouten kwam voort uit een geheime bijeenkomst, waarin de klachtencommissaris daarvan melding maakte. Zonder erbij te zeggen dat de onderzoeker die anderhalve maand eerder aantoonbaar had weerlegd. De onderzoeker zelf was bij die bijeenkomst niet aanwezig.

In het kort: de onderzoeker had contact gelegd met drie andere gemeenten in het land om te vragen welke werkwijze daar werd gehanteerd bij bijstandsaanvragen. Volgens het rapport dat daarna verscheen was Enschede op onderdelen strenger. Uit navraag door de Enschedese bijstandsafdeling bleek dat twee van die collega’s bij andere gemeenten niet te traceren waren. Dat klopte alleen niet.

De onderzoeker werd drie weken na die constatering geconfronteerd met de bevindingen van de bijstandsafdeling, zocht meteen contact, sprak met een van die contacten bij andere gemeenten en traceerde de andere. Die ene collega verklaarde bovendien dat de onderzoeker de derde of vierde was die vanuit de gemeente Enschede contact in korte tijd had gelegd over dat onderzoeksrapport.

Dat betekent dat de verklaring die de klachtencommissaris in de geheime bijeenkomst met raadsleden aflegde niet deugde. Maar het roept ook de vraag op wie vanuit Enschedese gemeentelijke organisatie eerder met die betreffende medewerker over de kwestie hebben gebeld.

Uit eerder verkregen interne e-mails bleek dat de top van de onderzochte bijstandsafdeling een belronde langs de betreffende gemeentes maakte. Daarbij zouden geen medewerkers te vinden zijn met wie de opsteller van het gewraakte rapport gesproken had.

Deze episode werd al besproken in de hoorzitting in de ontslagprocedure. De schriftelijke verklaring van de onderzoeker zat bij de rechtbankstukken die 1Twente onlangs ontving.

Het àndere beeld: stuwende kracht van het klachtenbureau

Bij die rechtbankstukken zat ook een verklaring van de eerste klachtencommissaris in Enschede, die werd opgevolgd door de functionaris met wie de onderzoeker in aanvaring kwam. Die onderzoeker werkte ook onder die eerste klachtencommissaris en was de ‘stuwende kracht in het bureau’, zo staat te lezen in die verklaring: ‘productief’, ‘integer’ en ‘deskundig’.

Die onderzoeker was ‘zeer zorgvuldig’ bij het opstellen van rapporten, die zich ‘baseert op traceerbare feiten’. ‘Ik kan mij niet voorstellen dat [de onderzoeker] onzorgvuldig met bronnen is omgegaan of informatie onzorgvuldig heeft verwerkt’, stelt die oud-klachtencommissaris in de verklaring.

Dat sluit aan bij vergelijkbare noties in eerder verkregen documenten en verklaringen.