Ook het laatste onderzoeksrapport geeft geen antwoord op de belangrijkste vragen van Enschedeërs over de vuurwerkramp

‘Leren van twee vuurwerkrampen’ richt zich op de vuurwerkrampen in Culemborg (1991) en Enschede (2000). Het onderzoek werd gedaan door een commissie onder leiding van UT-professor René Torenvlied, in opdracht van de Tweede Kamer. Torenvlied en Radboud-collega Matthijs Moorkamp presenteerden afgelopen maandag hun bevindingen aan de bevolking van Enschede.

De belangrijkste vragen

In Enschede leven twee grote vragen over de ramp die de stad, bijna een kwart eeuw geleden, trof. De eerste is die naar het vlammetje dat de keten van vernietigende explosies in gang zette. Torenvlied en de zijnen namen die vraag niet mee in hun onderzoek. En dat is logisch: vooralsnog was dat een onderzoek in het ongerijmde geworden.

Met de informatie die daarover beschikbaar is, kom je niet verder dan het schetsen van een paar min of meer plausibele scenario’s. Meer dan alleen speculatie, maar geen conclusie die definitief uitsluitsel geeft.

De tweede vraag gaat over de doofpot, het ‘wegpoetsen van de rol van de overheid’, zoals Torenvlied het in zijn rapport omschrijft. Het had in de rede gelegen dat ‘Leren van twee vuurwerkrampen’ zich nadrukkelijk op die vraag had gericht. Is er inderdaad sprake geweest van een doofpot? En hoe heeft die dan gefunctioneerd? Waar en door wie is ‘ie dan opgericht en in stand gehouden?

De review van Van Buitenen en de hamvraag…

Aanleiding voor het onderzoek dat Torenvlied deed, was een uitgebreide review van alle op dat moment beschikbare informatie over de Enschedese vuurwerkramp van klokkenluider Paul van Buitenen. Die verscheen in mei 2020: 1.600 pagina’s, waarvan een heel groot deel gewijd aan gemanipuleerd onderzoek, beïnvloede rechtszaken en gemankeerde informatievoorziening. Door die overheid.

Hamvraag, na verschijning van die review van Van Buitenen, was of die enorme bak aan gedetailleerde informatie die hij daarin opdist hout snijdt. Het was voor de Tweede Kamer aanleiding om opnieuw onderzoek te laten doen: de Kamer verzoekt verzoekt het presidium, met een voorstel te komen voor een onafhankelijk onderzoek naar de vuurwerkramp in Enschede en de afhandeling daarvan en daarbij de bevindingen van onderzoeker Van Buitenen te betrekken.

…die niet is gesteld

Torenvlied betrok die bevindingen bij zijn onderzoek, maar dan vooral in relatie tot de vraag of de (rijks)overheid leerde van de rampen in Culemborg en Enschede. En, als dat niet het geval zou blijken, waarom dan niet. Hij raakte hier en daar wel aan die andere vraag die Van Buitenen opriep - hoe werkte de doofpot en wie trok daar aan de touwtjes - maar dan zijdelings.

Het leverde een rapport op waarin welbeschouwd niets nieuws staat. De rol van de (rijks)overheid in de aanloop naar de vuurwerkramp in Enschede was veel groter dan altijd is beweerd en licht consumentenvuurwerk in opslag kan bij brand massa-explosief reageren. Ondanks ‘Enschede’. Er is dus onvoldoende geleerd.

Torenvlied wijst daarvoor een aantal oorzaken aan. Maar het handelen van de (rijks)overheid bij het verdoezelen van die rol, na de ramp, blijft buiten beschouwing. En juist daar zit de pijn. Bij Rudi Bakker, de oud-directeur van het ontplofte SE Fireworks. Bij Jan Paalman, de oud-rechercheur die klokkenluider was in het gemanipuleerde strafonderzoek naar de opgevoerde brandstichter André de Vries. Of bij Mathilde van der Molen, de weduwe van een van de omgekomen brandweerlieden. Alledrie aanwezig bij de presentatie.

Maar die pijn zit niet alleen bij hen. Talloze Enschedeërs stellen nog steeds de vraag: ‘Wat wordt hier verzweeg’n!’

Enschedeërs hebben ‘weinig aan dit rapport’

Paul van Buitenen, die onverbloemd over een doofpot sprak, toonde zich ‘over het algemeen zeer tevreden’ over het rapport van Torenvlied, na verschijning. De meest prangende conclusies waren getrokken: de overheid maakte grote fouten in de aanloop en licht vuurwerk is veel linker dan verondersteld.

Maar in dezelfde reactie legt hij ook de vinger op die zere Enschedese plek: Bakker, Paalman, en ook Van der Molen, hebben ‘weinig aan dit rapport’. Je kunt voorzichtig concluderen dat zij niet zonder reden stellen dat er geen recht is gedaan, stelt de klokkenluider, maar dan houdt het ook wel op. De vragen die daaronder liggen - hoe kan dat dan, waar is dat misgegaan, wanneer en door wie - zijn niet uitgediept. Wel door Van Buitenen, niet door Torenvlied.

Het leidt bij Enschedeërs tot de gedachte dat er met ‘Leren van twee vuurwerkrampen’ opnieuw een doofpot is gecreëerd. Of in elk geval: dat het deksel er niet mee van de doofpot is gehaald. En dat was nou net wel de hoop.