Verzetsstrijder Evert Lancker in Hoge Hexel: ‘Levend krijgen ze mij niet in handen’

Zondag 11 februari 1945 is een donkere en kille dag, met temperaturen even boven het vriespunt. Een donkere dag ook, zonder zon. Die zondagmiddag, rond twee uur, zit een aantal mensen rond de tafel in het huis van het gezin van Frederikus Cornelis Nieuwboer, het hoofd van de RK-school in Hoge Hexel. De familie Nieuwboer was sterk betrokken bij het verzet. Aan tafel zitten twee zussen Nieuwboer, de broers Ton en Leo, hun ouders, een onderduiker, een gedeserteerde Rijksduitser, koerierster Riet Hermans en haar verloofde, kapitein Albert (‘Evert’) Lancker. Het gesprek gaat over een wapendropping die plaats zal vinden op de Piksen, een buitengebied tussen Hoge Hexel en Hellendoorn.

Rond diezelfde tijd vertrekt een groep goed bewapende SD-ers vanuit Almelo om een inval te doen in het huis van Nieuwboer. Daar aangekomen springen de SD-ers uit de auto en rennen met getrokken pistool de woning binnen. Het hele gezelschap wordt tegen de muur gezet, terwijl het huis wordt doorzocht. De SD-ers bevelen Ton Nieuwboer, Lancker en de ondergedoken Duitser mee te gaan naar Almelo voor verhoor.

Dan gebeurt er ineens van alles. Zoon Ton Nieuwboer herinnert zich de gebeurtenis als volgt: 'Vier Duitsers omsingelen het huis en twee van hen komen de huiskamer binnen, waar iedereen aanwezig is, de hele familie Nieuwboer, Leo Blomkowski (een uit het leger gevluchte Duitse soldaat), Evert en Ria. Iedereen zit nog aan tafel, want we zijn juist klaar met eten. Er volgt een huiszoeking, we moeten allen in de kamer blijven en worden onder schot gehouden. De jassen aan de kapstok worden nagezocht en terwijl dat gebeurt, draait mijn vader de ouderwetse klok op, wat nogal een ratelend geluid maakt. Omdat hij daardoor wat afgeleid wordt, vergeet één SD-er de jas van Evert te onderzoeken, waarin een revolver zit. Evert, Leo en ikzelf krijgen het bevel onze jassen aan te trekken. Evert pakt daarbij zijn niet-ontdekte revolver, schiet de twee Duitsers die het dichtst bij de voordeur staan neer en vlucht door de achterdeur naar buiten.'

'Onmiddellijk zetten de twee overgebleven SD-ers de achtervolging in. Voor de rest van de familie is er nu nog maar één oplossing om er levend vanaf te komen: zo snel mogelijk zien weg te komen. Ieder vliegt een kant op en moet maar zien hoe het afloopt. Na verloop van tijd komen de Duitsers bij de woning terug en steken deze in brand: de vluchtelingen krijgen ze niet meer te pakken. Dankzij goede hulp en onderduikadressen op een groot aantal plaatsen zijn er geen slachtoffers meer gevallen', aldus Ton in een eerder interview voor het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Tweee SD-ers neergeschoten

Direct nadat Evert Lancker zijn jas aangetrokken heeft, haalt hij plotsklaps zijn pistool te voorschijn. Hij schiet SD-er Blankensteijn neer, die wordt getroffen in de hartstreek en op slag dood is. Voordat de andere SD-er Lancker onschadelijk kan maken, schiet Lancker ook die hem, met drie kogels, neer. Deze SD-er is later die dag naar het ziekenhuis vervoerd en overlijdt daar op 12 februari aan zijn verwondingen.

Evert springt over de gewonde man en rent het huis uit, onmiddellijk achtervolgd door twee SD-ers. Al schietend proberen ze Lancker onschadelijk te maken. Evert probeert zijn belagers van zich af te schudden, schietend over zijn schouder. Hij heeft intussen zijn pistool weer gevuld. Maar de overmacht is te groot, de afstand wordt hoe langer hoe kleiner. Uit latere verklaringen van ooggetuigen blijkt dat op de vluchtende Evert een groot aantal kogels is afgevuurd, waarvan sommige hem geraakt hebben. Toch ziet hij kans nog zigzaggend het veld in te rennen.

Laatste kogel

In het Hexeler Flier achter de woning van de gebroeders Meijer op de Braambelt, ongeveer een kilometer van het huis van meester Nieuwboer, slaat Evert Lancker tegen de grond. De SD-ers constateren dat hij dood is. Volgens de SD-rapporten heeft hij met één van zijn laatste kogels zichzelf door het hoofd geschoten. Dat was ook de mening van dokter Beens. Evert's eigen woorden waren: ‘Mij krijgen ze niet levend in handen’.

De achtervolging geeft de thuisblijvers de kans om te vluchten. De ouders Nieuwboer worden naar de familie Haring in Vriezenveen gebracht, twee dochters duiken tot de bevrijding onder bij dokter Beens, één dochter bij Borgert. Ton Nieuwboer en de gedeserteerde Duitser zitten de eerste nacht op de zolder van de school en worden later ondergebracht bij de familie Marsman in Raalte, waar ook Riet Hermans naar toe gaat.

Al snel komen er vanuit Almelo meer SD-ers naar Hoge Hexel. Deze mannen halen waardevolle spullen uit het huis van de familie Nieuwboer en steken het huis vervolgens in brand.

Wraak door de SD

De dood van de twee SD-ers in Hoge Hexel doet de SD Almelo en de SD Zwolle bij elkaar komen: er moeten represailles genomen worden. De burgemeester van Wierden moes binnen 24 uur een lijst met circa 25 namen doorgeven aan de SD. Deze mensen moeten daarna gearresteerd worden en dezelfde dag in het centrum van Wierden gefusilleerd. Door toedoen van het hoofd van de SD, Gerbig, gaat dat plan niet door. Maar de dood van de twee SD-ers moet gewroken worden. Riekus Beverdam (44) zit op dat moment vast vanwege het slachten van een varken. Riekus wordt op 13 februari, ‘s avonds, meegenomen door twee SD-ers, Heinrich Holbeck en Fritz Neubacher. Zij brengen Riekus om het leven met twee schoten in de rug. En laten zijn lichaam liggen op de Bornsestraat in Almelo. Beverdam is begraven op de algemene begraafplaats aan de Appelhofstraat in Wierden.

In Hoge Hexel werd op donderdag 20 oktober 1949 een monument onthuld ter nagedachtenis aan A.F. Lancker, op de plaats waar hij, voor het vaderland, gevallen is.