Kijken, kijken en wachten, wachten: dat was 40 jaar het credo van Enschedese popfotograaf Herman Nijhof

Als tiener prikte ook Nijhof platenhoesjes met punaises aan de muur van z’n slaapkamer. "Van Beatles en Stones, en van nog andere populaire bands uit die tijd: Dave Clark Five, Animals, Kinks niet te vergeten. Ik had heel veel singletjes. Kocht pas later steeds meer elpees. Vooral toen Pink Floyd opkwam. Ze waren nog echt Pink Floyd, met hun psychedelische rock. Dat zorgde ervoor dat ik meer ging luisteren naar die muziek. Maar ik raakte wel minder enthousiast nadat in de jaren zeventig de disco kwam opzetten."

Een muzikale openbaring

Hij dook er helemaal weer in begin jaren tachtig toen de new wave opgang maakte. "Voor mij een muzikale openbaring. M’n zwager gaf de aanzet. Hij woonde destijds in een Rotterdams studentenhuis met een aantal vriendjes. Die waren helemaal in de new wave muziek. Af en toe kreeg ik via m’n zwager een cassettebandje met allemaal nieuwe bands. Daarop stonden dan bijvoorbeeld Echo & The Bunnymen en Nick Cave & The Bad Seeds. En nog meer van die muziek."

Op een bepaald moment ontdekte Nijhof dat in de Rotterdamse De Doelen een nieuw festival georganiseerd werd met veel van die new wave muziek, Pandora’s Music Box. "Ik dacht meteen: Daar moet ik dan maar bij zijn. Ik was nog niet officieel fotograaf, ik maakte vooral privéfoto’s. Maar toen nam ik wel m’n camera mee. Een redelijk goed toestel, want je vindt nu foto’s van Pandora’s in m’n fotoboek. En ik vind dat daarin alleen fatsoenlijk gemaakte foto’s moeten staan, die ook nog eens mooi en sprekend genoeg zijn."

'Sorry, mijn songs zijn op'

Op de eerste Pandora’s in 1984 maakte de Britse Anne Clark indruk op Nijhof. "Een net beginnend dichteres en avantgardistisch muzikante, voor het eerst in Nederland. Ze speelde onderin De Doelen in een heel klein kelderzaaltje voor zo’n 100 à 150 bezoekers. Het was voor haar ook allemaal nieuw. Bij haar optreden raakte ik echt flabbergasted, verbijsterd. Zonder mijn fototoestel was ik zo ongeveer door haar muziek omver geblazen. Ze zei opeens: 'Sorry, mijn songs zijn op'. Daar nam het publiek geen genoegen mee. Dus moest Anne in die kelder onder meer 'Our Darkness' gewoon nog een keer vertolken."

Hij trof Clark later nog een paar maal bij optredens. "In de Hengelose Metropool vertelde ze een mooie anekdote over de tweede editie van Pandora’s in 1985, waar ze ook speelde. Anne was opgetogen dat haar heldin Nico, bekend van de bananenplaat van Velvet Underground, op hetzelfde podium zou staan. In m’n fotoboek beschrijft ze haar ontmoeting met die mysterieuze chanteuse, die zich vooral in en rond de lift van het hotel afspeelt. Alleen daarvoor moet je het boek al kopen…’’

De op Pandora’s genomen foto’s leidden tot de eerste expositie van Nijhof aan de muren van platenzaak Elpee - later Plato geheten - aan de Stadsgravenstraat in Enschede. "Maud en Meindert runden die winkel. Ik zei tegen Maud: 'Ik maakte leuke foto’s van een festival in Rotterdamse De Doelen. Daar staan allerlei nieuwe bandjes op. Is het wat om daar gewoon een paar dingen van op te hangen in jullie zaak?'. Ze vond ’t prima. Toen kwam er iemand een paar dagen later in de winkel en die had commentaar op de tekst bij een foto. Hij dacht dat het een andere band was. Zo kwam ik met die meneer in gesprek. Dat was dus Berend Ongena."

Een nogal opmerkelijke popscribent

Ongena, een bekende popcribent, zag er volgens de fotograaf nogal opmerkelijk uit. "Berend had een houten hand, hij flanste als dertienjarige ooit eens vuurwerk in elkaar. Dat liep niet goed af. Hij zong in een band. Dan droeg hij altijd een alpinopet. Berend kon nummers van John Mayall zó goed zingen, dan kreeg je gewoon kippenvel. Hij had een ontzettend mooie stem."

Een ander leven op z’n 34ste

Ongena recenseerde popmuziek voor een van de twee toenmalige dagbladen in de regio, de Twentsche Courant, en verder schreef hij voor Muziekkrant Oor. Nijhof: "Hij zocht net een nieuwe fotograaf die met hem wilde meegaan langs de concerten. Dat leek mij wel leuk. Op m’n 34ste begon weer een ander leven." Met Berend en twee anderen riep hij bovendien een gratis podiumkrant voor Overijssel in het leven, Alles op 10 geheten.

Het viel gelukkig allemaal te combineren met z’n werk. "Ik was bij de gemeente Enschede een van de eersten die met heel veel moeite voor elkaar kreeg dat ik wat minder uren kon werken. In deeltijd, zodat ik enkele dagdelen voor de kinderen thuis kon zijn."

Een foto van Primus in Atak-keuken

Het fotograferen bij optredens gebeurde immers vooral in de avonduren. "Sommige weken was je wel meerdere avonden op pad. Meestal was dat relatief dichtbij, vaak bij Atak hier in Enschede. Daar waren destijds veel mooie concerten. Bands en artiesten van naam kwamen naar Enschede. Richard Thompson, een gigant uit de Britse folkscene. De Amerikanen van Primus, een alternatieve rockband, daar schoot ik een foto van in de keuken van Atak. Het jaar daarna stonden ze op het hoofdpodium van Pinkpop. Beide foto’s staan naast elkaar in m’n fotoboek."

Het was wel altijd aanpoten na zo’n concert, stelt Nijhof. "Eerst ’s nachts het filmpje ontwikkelen in de donkere kamer thuis. Lekker boven de chemicaliën hangen, vooral die fixeer was lekkere troep. Je moest het filmpje echt goed laten drogen voor het afdrukken van de foto’s. Anders kreeg je allemaal krassen en strepen erop. De foto’s konden het resterende deel van de nacht aan de lijn hangen om te drogen. Ik moest wel de volgende dag weer op tijd op m’n werk zijn, en ik moest de foto ’s morgens om acht uur uiterlijk bij de krant inleveren. Die kon nog niet met de telefoon verstuurd worden, of - zoals later - per computer."

'Zoals het nu gaat, vind ik ’t heel mooi'

Hij mijmerde in de beginjaren wel eens om volledig te gaan voor de muziekfotografie, en zijn baan bij de gemeente eraan te geven. "Maar dan moest ik zo’n beetje elke dag naar Amsterdam of Hilversum pendelen. Om artiesten en bands te fotograferen die hier voor een promotietourtje waren. Dat zijn de vervelende dingen die er bijkomen. Dus ik besloot al snel: zoals het nu gaat, vind ik het heel mooi. Want ik kan als fraaie bijkomstigheid heel veel mooie muziek beluisteren en bekijken."

Nijhof voelde zich desondanks wel professioneel fotograaf. Ook al volgde hij nooit een specifieke opleiding, buiten een cursus kleurenfotografie om. "Er bestond nog geen digitale fotografie. Natuurlijk wist ik wel wat voor soort foto ik mocht verwachten bij het ontwikkelen thuis. Maar je wist toen niet hoe precies het eruit zag, terwijl je tegenwoordig alles zo ongeveer meteen nakijkt. Er waren destijds een paar toverwoorden bij het fotograferen. Wat ik altijd deed: kijken, kijken, kijken en wachten, wachten, wachten tot je het goede moment hebt."

Tijdens drie songs fotograferen... en dan wegwezen

Hij kiekte met z’n toestel een wagonlading aan grote pophelden. Van de Rolling Stones, David Bowie, Nick Cave, de Smashing Pumpkins, Jerry Lee Lewis en Pearl Jam tot aan Sinead O’Connor, Red Hot Chili Peppers, Lenny Kravitz, Lou Reed, Neil Young, U2, Dire Straits, Bruce Springsteen, Whitney Houston en Ray Charles. "Bij grote namen wist je op voorhand: je mocht tijdens drie songs fotograferen zonder flits. Dan moest je ook echt weg zijn. Want als je nog doorging, als je het heel extreem en vervelend trof met de mensen van organisator Mojo, trokken ze gewoon je film eruit. Ja, je moest je aan de regels houden. Soms diende je gewoon letterlijk achter een streepje te staan voor het podium, dat kwam voor."

'Zullen we je film maar uit camera halen?'

Wanneer het licht goed was bij de eerste drie songs, had je als fotograaf niets te klagen. "Dat was niet altijd zo. Ik maakte mee dat The Cure een mooie nieuwe plaat had. Die fotografeerde ik toen in Heerenveen. Ook drie nummers. Bij de eerste song was het totaal zwart in de zaal. Je mocht niet flitsen, dus dan kreeg je niks. Bij het tweede was het om ongeveer tien seconden licht, en gedurende de derde song een halve minuut. Daarna moesten we weg. We spraken het management erop aan. We zeiden: 'Ja maar, wat is dat nou…'. De reactie: 'Durf je te klagen? Zullen we maar je film uit de camera halen?'. Ik dacht: Zeg dan gewoon dat je geen foto’s hoeft te komen maken. Gelukkig gebeurde het maar één keer zo extreem. Met de meeste bands hadden we wel goede ervaringen."

"Bij concerten raakte je natuurlijk wel in gesprek met de muzikanten, omdat je urenlang met hen daar verbleef. Alles van het leven kwam dan wel aan de orde. Bij de een verliep dat anders dan bij de andere. Je maakt ze op allerlei manieren mee. Ik zag dat de Canadezen van The Tragically Hip achter de oude Metropool aan het voetballen gingen. Na een optreden voer je uiteraard geen diepzinnige gesprekken. Dan zijn de muzikanten bekaf en willen ze even wat drinken. Het was meer lekker hangen met elkaar, en praten over ditjes en datjes. Soms ook wel over andere dingen."

Kippenvel bij Sinéad O’Connor op Pinkpop

Op grote festivals verscheen Nijhof als popfotograaf ook vaak, zoals in 1988 op Pinkpop. "Eigenaardig genoeg kon je daar nog aan de zijkant op het podium fotograferen. Knap lastig. Zo ook bij de net doorgebroken Sinéad O’Connor. Knap lastig om iemand zo te vereeuwigen. En niet eens omdat het licht niet goed was. Maar er stond schuin voor me zo’n kleine, jonge vrouw met grote klompen aan te zingen. Toen kwam dat imposante nummer 'Troy' uit haar strot, kreeg ik kippenvel en kwam ik haast niet meer aan fotograferen toe. Want ik trilde als een gek. En nu krijg ik nog steeds kippenvel, als ik het filmpje op Youtube zie dat van 'Troy' op Pinkpop is gemaakt. Kijk het zelf maar eens, en bedenk dan dat ik in de coulissen achter haar stond, dit hoorde en foto’s van haar moest maken.’’

Hij legt uit: "Op zo’n podium kun je niet van links naar rechts schuiven. Je staat op een bepaalde plek, daarmee moet je het doen. Dan moet je gewoon wachten totdat je denkt dat ze het mooiste kijkt. Hier nam ik de foto, terwijl ze toevallig naar de zijkant kijkt waar ik sta. Vaak hangt de microfoon vlak voor de mond. Maar hier zie je haar hele gezicht met een heel voldane glimlach."

De foto in het boek vertelt sowieso veel over O’Connor en de toenmalige fase in haar leven, vindt Nijhof. "Ze kijkt heel opgewekt, dit was nog in haar heel gelukkige tijd. Net haar eerste plaat uit, net haar eerste kind gekregen waarvan ze het rompertje achter over haar bips heeft hangen. Het ging allemaal nog goed voor haar. Het lijkt net alsof ze een hanenkam op haar hoofd heeft, maar dat zijn de bomen op de achtergrond. Later in haar leven is onterecht een erg naar beeld van haar geschetst. Ze zou een verschrikkelijke vrouw zijn en ze werd verketterd door de katholieke kerk. Maar veel muzikanten vereren haar juist, vanwege haar houding en gedrag."

De song 'Going To My Hometown' is de favoriet van Nijhof op het album ‘Live In Europe’ van de Ierse bluesgitarist Rory Gallagher uit 1972. "Dat is wel de lp van Rory waarvan ik dacht: Hier is iets bijzonders aan de hand. Je kunt er geweldig op meeklappen. Ik fotografeerde Rory begin 1995 nog bij een van z’n laatste concerten, bij de Enschedese UT, kort voor z’n overlijden. Hij gold als een van de beste bluesrockgitaristen, maar door z’n ziekte was hij bij dat optreden al niet meer in goeden doen."

Enschede is zijn thuishonk

Of Enschede Hermans 'hometown' is? "Ja, ik voel me wel het meeste Enschedeër. Ben weliswaar iets verderop geboren, in Almelo, maar groeide hier op."

Nijhof stamt uit een arbeidersmilieu. "Opa en oma waren sowieso arbeiders. Mijn oma staat nog op een van de bekendste foto's van de Enschedese textiel, als klein hulpje, een meisje naast de wever. Dat was toen nog heel gewoon. Mijn opa werkte bij de coöperatie, als sjouwer van kolen en aardappelen. Dus hard werken."

Lid van de rooie kerk

Zijn vader ontgroeide dat een beetje. "De volgende generatie Nijhofs belandde meer op kantoor. Het bleef wel een typisch socialistisch gezin, lid van de VARA en het Nivon, we zaten bij de Centrale, je deed boodschappen bij de coöperatie. Het was in feite de rooie kerk. Daaraan bewaar ik goede herinneringen. Dat linkse gedachtegoed is me blijven aanspreken, al bleef ik niet altijd partijlid van de PvdA. De laatste tijd met al die Kamerdebatten staan bij mij de haren continu recht overeind. Het gaat nergens meer over."

Nijhof groeide dus op in Enschede. Hij zat er op de hbs, en hij ging daarna even weg naar Wageningen voor een studie landschapsarchitectuur. Hij hoefde na de hbs niet per se de stad uit. "Ik vond Enschede wel leuk. Maar het was nog echt een textielstad, zeker in de begintijd toen we hier kwamen wonen. Ik werkte het laatste half jaar voor ik in militaire dienst ging, als hulpje op een textielkantoor. Dat maakte ik dus nog mee, maar eveneens de teloorgang van de textiel."

Trots op behoud parken bij centrum Enschede

Na zijn studie en een kortstondige baan in het noorden van het land keerde Nijhof vrij snel terug naar Enschede. "Ik werkte ruim 35 jaar als landschapsarchitect bij de gemeente hier. Of ik iets heb nagelaten? Waarop ik het meest trots ben, al heb ik het natuurlijk samen met collega’s gedaan: het behoud van de zogenaamde groene scheggen in Enschede. De parken die bijna tot in het stadshart doordringen. Dat is gewoon een heel groot goed. En eigenlijk best uniek."

"Wanneer me vroeger werd gevraagd wat ik van Enschede vond, zei ik: ‘Enschede heeft alles, van Zauberflöte tot nachtegaal’. De Zauberflöte uitgevoerd door de Nationale Reisopera en de nachtegaal in het groen dicht bij de stad. Dat was voor mij Enschede in één zin."

Een concert van bijna vijf uur

In de oude Metropool aan de Hengelose Wemenstraat heeft Nijhof veel bijzondere herinneringen liggen. "Daar ontmoette ik Sjef Willemen voor het eerst. Een alternatieve huisarts uit Hengelo, in 2011 overleden. Bekend als de rock-’n-rolldokter. Hij was net een eigen platenlabel begonnen, Lizard Disc. De Amerikaan Guy Forsyth, een jong broekie met een stem van een neger van 85, trad met z’n band op in Metropool. Eigenlijk zou het gewoon gaan twee setjes van elk drie kwartier, het werd echter legendarisch. Want de tweede set duurde liefst vier uur… Iedereen in de zaal was kapot, en de band ging maar door. Dat concert leverde het eerste album van Forsyth op, 'High Temperature."

Een bijzondere band bouwde Nijhof op met zanger-mondharmonicaspeler Lester Butler van de Amerikaanse bluesrock-band The Red Devils, die in 1992 het legendarische live-album 'King King' uitbrachten. Een schijf die bij menig liefhebber destijds maandenlang vast in de cd-speler zat, om voortdurend af te spelen.

Lester Butler keek dwars door meute heen

"Voorman Butler stond zo intens op het podium. Alsof hij dwars door de meute heen keek. In het Limburgse Ospel legde ik hem in 1998 bij Moulin Blues voor het laatst vast, kort voor z’n dood. Er viel één van de twee gitaren uit met snaarproblemen, en even later ook nog de andere. Toen zei hij tegen de hele band: 'Stoppen jullie maar even'. Hij ging alleen door op z’n mondharmonica. Die man gaf je vervolgens het gevoel dat er een hele band aan het spelen is. Heel apart. Hij beheerste z’n smoelschuiver verbazingwekkend goed. Op een gegeven moment ging hij zingen samen met de mondharmonica combineren. Erg knap om dat muzikaal door elkaar te vlechten."

Ongewoon noemt Nijhof de foto’s die hij van dat concert maakte. "Die zijn voor mij heel uitzonderlijk. Door z’n echt knalrooie kop lijkt Lester echt een Red Devil. Op de allerlaatste foto na afloop kijkt hij wat treurig." Net alsof hij voorzag wat voor een tragisch eind z’n leven zou krijgen bij terugkeer in de Verenigde Staten, na de Europese tournee.

Onderuit en overleden aan foute drugs

Op Moulin Blues leek Butler van z’n drugsverslaving af. "Terug in Los Angeles ging hij met wat verkeerde vriendjes rondrijden. Met zijn in Europa verdiende geld scoorden ze fout spul. Lester ging onderuit aan die drugs en raakte buiten bewustzijn. Hij was met een stel, een man en zijn vrouw. Ze durfden hem niet naar het ziekenhuis te brengen, want ze waren onverzekerd tegen ziektekosten en ze vreesden opgepakt te worden door de politie."

"Ze dumpten Lester op het terras van een bekende, die hem ook niet hielp en alleen door het huis sleepte. Daar vond een echte vriend hem. Die bracht Butler naar het ziekenhuis. Maar toen was het te laat en bleek hij al te zijn overleden. In Nederland zou het heel anders met hem zijn afgelopen. Daar was ie wel in het ziekenhuis geholpen. Echt een vreemd verhaal, te gek voor woorden dat iemand zo aan z’n levenseinde komt. En bizar dat mijn foto’s, die ook in het boek staan, waarschijnlijk zijn laatste zijn."

Uniek: Tom Waits op UT, maar ’t gaat niet door

Cultheld Tom Waits zou in Enschede lang geleden, ergens eind jaren tachtig, optreden bij Universiteit Twente. "Wel heel uniek, Tom Waits in Enschede. Volgens het gevolg van Waits was er één trapje naar het podium dat tien centimeter tekort zou zijn. Daarom verplaatsten ze het concert op het allerlaatst naar de Buitensociëteit in Zwolle. Ik naar Zwolle, had wel een camera bij me maar niet officieel. Dat was nog voordat ik professioneel fotograaf werd. Ik verstopte de lens en de body van m’n toestel apart in m’n kleren. Werd gelukkig niet gefouilleerd, er stond wel een bordje 'Garderobe verplicht'. Maar ik dacht: Ja, piss off jullie. In de zaal ging ik voor de eerste rij op de grond zitten. Daar heb ik letterlijk uit m’n heup foto’s van Tom Waits geschoten. Ik vind het zelf briljant dat Tom Waits er nog opstaat en nog precies zoals hij echt is, het werkte toch heel goed. Je hebt in muziekwereld een aantal maniakale of misschien wel geniale gekken rondlopen. Hij is er een van. Waits kruipt als het ware in de foto."

Eddie Vedder van Pearl Jam duikt in publiek

Aan één foto uit Nijhofs boek van Eddie Vedder, zanger van grunge-rockband Pearl Jam, is een opmerkelijk verhaal verbonden. "Hij klom tijdens Pinkpop in 1992 bovenop zo’n camerakraan. Die ging omhoog, en van daaraf dook hij op het publiek. Het was in de oude filmtijd. Ik had nog niet een schijfje waarop duizend foto’s konden. Stond net te fotograferen toen hij richting de kraan liep en erop sprong. Toen was mijn film op. Dus moest ik die als een idioot verwisselen in de camera voor een nieuwe. Van de sprong heb ik net het laatste stukje nog. Dat zijn schoenen verdwijnen over de mensen. Het is toch een mooie serie foto’s geworden. Absoluut."

Een mooi tijdsbeeld met Vandenberg

Helemaal achterin het boek, dat 350 pagina’s beslaat en 500 foto’s telt, is een lokale coryfee te vinden: de Enschedese gitarist Adje van den Berg. Op een foto met zijn rockband Vandenberg, die internationaal doorbrak. Compleet in de oorspronkelijke samenstelling, dat is helemaal mooi. Ze zijn hun LP 'Alibi' aan het signeren aan de platenbar van Elpee hier in Enschede. Zijn we weer terug bij het pand waar mijn carrière als muziekfotograaf een start kreeg, door de ontmoeting met Berend Ongena. Ik fotografeerde Adje nadien nog een aantal malen, onder andere met z’n latere band Whitesnake. Hij schreef ook een verhaal voor het boek. Daar ben ik erg blij mee."

Het was een van de eerste keren dat Nijhof een band vastlegde tijdens een signeersessie. "Die foto geeft een mooi tijdsbeeld. Ook als je kijkt wat voor lui er in de winkel staan, en met wat voor kapsels. Echt een foto uit begin jaren tachtig. Matjes en hanenkammetjes, Bert Heering met zijn grote krullenkop. In de platenzaak van Planet Of Sound, de voortzetting van Plato, presenteerde ik ook mijn fotoboek aan Enschedeërs. Dat vind ik wel mooi, de cirkel is nu rond voor mij." Herman Nijhof fotografeert tegenwoordig alleen nog met z’n mobieltje bij concerten die hij bezoekt. "Maar ik heb iets van: Het is prima zo."