Verdrievoudiging van percentage stemmen: hoe AfD stilletjes terrein wint aan de grens met Twente

Vergeet de Duitse verkiezingskaart met 'grootste partijen' per kreisregio. Zoals vaker zeggen de tweede of derde keuze in de stemlokalen misschien wel meer over de daadwerkelijke ontwikkelingen binnen de samenleving. En dat geldt zeker voor het - qua variatie in stemgedrag - wat conservatieve Duitsland.

CDU-bolwerk met rode vlekjes

Het Münsterland, zoals de grensregio ter hoogte van Twente genoemd kan worden, is van oudsher een CDU-bolwerk. De Duitse gelijke van wat we hier kennen als het CDA, is op het platteland eigenlijk overal een onbetwiste machtsfactor. Niet zelden behaalden de christendemocraten er in het verleden steevast meer dan 50 procent van de stemmen.

En nog steeds is de trouw aan het CDU terug te zien in de verkiezingsuitslagen. Neem Heek, een kleine gemeente net achter Ahaus, waar afgelopen zondag nog altijd 53 procent van de stembusgangers een kruisje zette bij het CDU. In de (textiel)steden is daarnaast SPD van oudsher een belangrijke politieke factor. En de laatste jaren geldt dat ook voor de Grünen, vergelijkbaar met GroenLinks, met name in grote (studenten)steden als Münster en Osnabrück.

AfD in opmars

Toch is er wat aan de hand in de Duitse grensregio. Burgemeester Rainer Doetkotte van Gronau, een CDU-man in hart en nieren, signaleerde het al tijdens de verkiezingsavond die de Euregio organiseerde rond de verkiezingen voor het Europees Parlement: steeds meer Duitsers verliezen het vertrouwen in de gevestigde politieke orde.

Op die bewuste verkiezingsavond in juni slaakte Doetkotte nog een vreugdekreet toen de SPD bij de einduitslag in 'zijn' Gronau qua aantal stemmen de AfD nipt voorbleef. Daarmee handhaafden de sociaaldemocraten - ofwel de Duitse gelijken van de PvdA - zich in de grensgemeente als tweede partij achter het CDU. Doetkotte vindt de AfD een 'foute' partij, omdat deze volgens hem beloftes niet kan waarmaken.

Sociaaldemocraten leveren in

Of er in de burgemeesterskamer in het Gronause stadhuis zondagavond een vloek in plaats van een vreugdekreet klonk zullen we niet weten, we waren er niet bij. Duidelijk is wel dat de opmars van de AfD zich in Gronau heeft doorgezet. Alternative für Deutschland heeft zich met meer dan 20 procent van de stemmen duidelijk gemanifesteerd als de tweede partij in de oude textielstad.

Ter vergelijking: bij de vorige Bundestagswahl, vier jaar geleden, ging nog maar 8 procent van de uitgebrachte stemmen naar de rechtspopulistische partij. Het succes van AfD lijkt overigens vooral ten koste te gaan van de SPD - dat in 2021 nog bijna 30 procent van de stemmen kreeg tegenover 18 procent nu - en de liberalen van de FDP.

Verdrievoudiging van stemmen

Die ontwikkeling zien we terug in vrijwel het gehele grensgebied. Voor de overzichtelijkheid van deze kaart zijn alleen de directe grensgemeenten en een aantal herkenbare steden zoals Rheine, Osnabrück en Münster uitgelicht. In grote lijnen is het beeld in de grensregio echter overal hetzelfde: het CDU is de grootste en SPD de nummer twee. Dat was in 2021 ook al zo, al was de volgorde in een aantal gemeenten omgekeerd.

Maar dan komt het: waar vier jaar geleden in vrijwel alle gemeenten de Grünen nog als derde partij werden gekozen, is dat nu de AfD. Terwijl de rechtspopulisten in 2021 bijna overal nog de nummer vijf waren. Het stempercentage veranderde grofweg van 3-8 procent naar 10-20 procent. Een verdrievoudiging van het aantal stemmen dus.

Grote achterban langs de spoorlijn

Nergens in de grensregio is de opmars van de AfD echter zo groot als in Gronau. Het is daarom de moeite waard om iets meer in te zoomen op die ontwikkeling in de buurgemeente van Enschede. Bij negen van de twintig Gronause stemlokalen was de AfD namelijk de meest gekozen partij.

In vier gevallen ging zelfs bijna één op de drie stemmen naar de AfD. Dat is bijvoorbeeld het geval in de woonwijk recht tegenover de supermarkten aan de Königstraße, die bij de Nederlandse koopjesjagers goed bekend zijn. Maar ook bij andere stemlokalen dicht aan de spoorlijn Enschede-Münster is dat het geval.

Wat opvalt is dat Gronau overwegend voor AfD lijkt te hebben gekozen, ware het niet dat in 'voorstad' Epe nog altijd sprake is van een CDU-hegemonie.

Om de ontwikkeling in Gronau nog duidelijker te maken: de negen 'AfD-stemlokalen' van afgelopen zondag zijn precies de stemlokalen waar bij de vorige bondsdagverkiezingen in 2021 het sociaal-democratische SPD met min of meer dezelfde percentages de meest gekozen partij was.

Vergelijking met Enschede

Herkenbaar? Wellicht zien we in textielstad Gronau in korte tijd hetzelfde voltrekken als bij 'grote broer' Enschede over een iets langere periode te zien was. In Enschede zijn het namelijk de oude 'arbeiderswijken' met relatief veel lagere inkomens die vroeger PvdA-rood kleurden, maar waar tegenwoordig bij landelijke verkiezingen veel op de PVV wordt gestemd.

Nu is de PVV maar moeilijk te vergelijken met de AfD. Hoewel er duidelijk overeenkomsten zijn in standpunten, lijkt laatstgenoemde partij qua structuur misschien meer op Forum voor Democratie. Hoe dan ook laat de opmars van Alternative für Deutschland zien dat ook vlak over de landgrens de onvrede in (de onderkant van) de samenleving steeds meer tot uiting komt.