Personeelstekort noopt Enschede tot snijden in huishoudelijke zorg, maar oorzaken en omvang zijn onbekend
De zorg kampt met personeelstekorten. Dat geldt ook voor hulp in de huishouding die Enschede biedt aan inwoners die dat nodig hebben. Hoe groot die tekorten zijn en waardoor die precies ontstaan, is niet duidelijk. Toch luidt de gemeente de noodklok en overweegt flinke en omstreden ingrepen in de omvang van die zorg.
De discussie over snijden in hulp in de huishouding is beladen. Enschede geeft een verleden van strenge uitvoering van sociale wetten, zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning die huishoudelijke hulp regelt, en wil niet terug naar dat beleid. Daarbij ligt snijden in het recht op huishoudelijke hulp juridisch heel lastig. Beter gezegd: dat kan feitelijk niet.
IJzer met handen breken gaat niet, maar…
Tekort aan handjes in de zorg is daarmee een dilemma: je kunt geen ijzer met handen breken, maar als een inwoner recht op hulp heeft, heeft ‘ie recht. Daar kun je niet iets van afsnoepen. Die personeelstekorten bij zorgaanbieders leiden dan ook tot een bestuurlijke en politieke discussie over een onmogelijke spagaat: hoe verdeel je de beschikbare uren hulp zo eerlijk mogelijk over de mensen die het nodig hebben.
Hoe zit het met de aantallen?
In de afgelopen periode is het aantal inwoners dat hulp in huishouding aanvraagt gestegen. Maar die stijging is niet heel groot: van 90 naar 100 per maand. Tien meer, dus. Of, over het hele jaar gerekend, 120 meer. Enschede heeft een contract met 14 aanbieders die hulp in de huishouding bieden. Dat betekent dat iedere aanbieder er bij een evenredige spreiding 0,7 cliënt per maand meer bijkrijgt dan in de voorliggende periode.
Het huidige aantal inwoners dat op dit moment recht heeft op hulp in de huishouding is ongeveer gelijk aan dat in 2019: zo’n 6.000.
Het eigenaardige is alleen dat die discussie vooralsnog op weinig meer gebaseerd is dan de roep van zorgaanbieders dat er handjes tekort zijn. Om hoeveel handjes dat dan gaat of wat de oorzaken van die tekorten zijn, is niet inzichtelijk.
Probleem te snel afgewenteld op inwoners die hulp nodig hebben?
Daarmee lijkt die bestuurlijk-politieke discussie een gesprek in het luchtledige. Immers: als je niet weet wat de omvang en oorzaak van het probleem is, weet je ook niet of de maatregelen die je neemt afdoende zijn. Bovendien loop je dan het risico een probleem waarvan de oorzaak niet helemaal helder is af te wentelen op inwoners die zorg nodig hebben.
Daarmee zou Enschede een stap terug doen in de tijd die ze niet wil; dat strenge sociale beleid van voorheen was ook ingegeven door (financiële) tekorten. Met alle gevolgen voor inwoners van dien. Nog los van de vraag hoe ethisch dat is, loopt de gemeente daarmee ook een juridisch risico. Zoals gezegd: als er recht is, is er recht.
Omvang van het personeelstekort onbekend
1Twente stelde de gemeente daarom een aantal vragen over de achtergronden van dat personeelstekort bij zorgorganisaties. Daar kwamen vooral algemene antwoorden op. Zo is de omvang van dat tekort niet duidelijk. De wachttijd bij afhandeling van verzoeken om hulp in de huishouding is 12 weken en na goedkeuring moeten inwoners wachten tot er hulp beschikbaar is.
Anders gezegd: zorgorganisaties geven aan dat zij niet voldoende mensen hebben om alle uren hulp waarop inwoners recht hebben in te vullen. Maar om hoeveel uren dat gaat, is bij de gemeente niet bekend.
Ziekteverzuim bij zorgorganisaties onbekend
Iets vergelijkbaars geldt voor de verzuimcijfers van die zorgorganisaties. Dat zullen die organisaties zelf wel weten, maar de gemeente heeft ze niet in kaart. Die cijfers zijn wel relevant, ook voor het politieke debat over dat gemelde personeelstekort. Immers: een hoog verzuim in de zorg betekent dat er minder handjes beschikbaar zijn.
In dat geval zou de eerste vraag zijn wat de oorzaak van hoog verzuim is en wie daar iets aan zou moeten doen. Voordat de vraag op tafel komt om tekorten af te wenden op inwoners.
Effecten nieuwe regels voor zelfstandigen op tekorten?
Dan ligt er nòg een vraag waarop op dit moment geen antwoord is. Begin dit jaar zijn de regels rond freelancers en zelfstandigen veranderd. Lees: strenger geworden. Organisaties die veel gebruik maakten van zelfstandigen hebben hun beleid aangepast. Onduidelijk is welke impact dat heeft op de diverse organisaties in de stad die hulp in de huishouding aanbieden.
De gemeente stelt dat de krapte in januari van dit jaar nijpend werd. Dat is ook het moment waarop die nieuwe regels voor zelfstandigen van kracht werden. Het kan toeval zijn, maar de vraag dringt zich dan toch op of het een met het ander te maken heeft.
Reactie gemeente
De indicaties worden gesteld door onze wijkteammedewerkers. De aanvragen voor huishoudelijke hulp worden daarna verder behandeld door onze backoffice. Medewerkers van de backoffice kijken of een aanbieder (waarvoor de cliënt een voorkeur heeft uitgesproken) ruimte heeft om een nieuwe cliënt aan te nemen. Onze backoffice hanteert daarbij sinds 1 november 2024 een beschikbaarheidstool. Hierin geven de 14 gecontracteerde aanbieders wekelijks voor 12 gemeenten hun beschikbaarheid aan. Ze geven wekelijks aan hoeveel ruimte ze hebben voor nieuwe cliënten en voor cliënten die met spoed snel huishoudelijke hulp nodig hebben, bijvoorbeeld na een ziekenhuisopname. Voor die tijd stuurden de aanbieders ons wekelijks een e-mail.
De frontoffice had in toenemende mate te maken met de situatie waarin aanbieders geen nieuwe cliënten meer konden aannemen. De situatie van krapte doet zich al voor sinds de zomervakantie van 2024, in januari van dit jaar werd het echt zorgelijk.
Het duurt 8 tot 12 weken voordat er hulp komt na indicatie. Er was geen uitzicht op snelle verandering van de situatie. Daarom zijn maatregelen getroffen.
Hoe groot de schil van zelfstandigen bij de diverse zorgorganisaties voor de jaarwisseling was en of die nu nog wordt ingezet - en hoe - is niet bekend. Het zou dus maar zo kunnen dat die nieuwe regels (mede) oorzaak zijn van een nog nijpender tekort omdat zelfstandigen niet meer of veel minder beschikbaar zijn.
In dat geval speelt er niet zozeer een toegenomen personeelstekort, maar een probleem bij de manier waarop je beschikbare handjes in kunt en mag zetten. En dan is de vraag gerechtvaardigd of je dat kunt en mag afwentelen op bewoners die hulp nodig hebben.
Uitstroomcijfers niet bekend
Ook de uitstroomcijfers zijn niet een-twee-drie voorhanden, blijkt uit vragen aan de gemeente. Die heeft het aantal inwoners dat maandelijks hulp in de huishouding aanvraagt wel voor de bril, maar hoeveel inwoners dat opzeggen of minder hulp nodig hebben, is niet meegenomen in de noodkreet over het tekort aan handjes.
Recatie gemeente
We hebben de afgelopen periode zeker actie ondernomen om deze maatregelen te voorkomen. De beschikbaarheid van hulp is voortdurend en al langere tijd onderwerp van gesprek met aanbieders in gesprekken die wij regelmatig met ze hebben. Aanbieders zetten ook stappen, op gebied van duurzame inzetbaarheid om verzuim te voorkomen/terug te dringen, actieve wervingscampagnes etc. We hebben echter te maken met een vergrijzende bevolking en een groeiend tekort aan zorgpersoneel. Dat is een algemene, landelijke trend.
Natuurlijk zeggen die cijfers niet zoveel over de gevoelde personeelstekorten, maar wèl over het feitelijke effect op de beschikbare handjes van de lichte groei van het aantal nieuwe aanvragen. Vraag is of het die groei is die leidt tot personeelstekorten, zoals wordt gesuggereerd.
Relevante kengetallen onder discussie over maatregelen ontbreken
Plat gezegd heeft het er op z’n minst de schijn van dat de discussie rond aanvullende maatregelen om het personeelstekort bij hulp in de huishouding drijft op twee kurken: een algemeen geformuleerd signaal van zorgorganisaties en de al even algemene notie dat de zorg in het algemeen kampt met personeelstekorten, mede als gevolg van vergrijzing.
Anders gezegd: Enschede overweegt ingrijpende maatregelen, waarvan het de vraag is of die juridisch door de beugel kunnen. Maar de kengetallen die dat moeten en kunnen rechtvaardigen ontbreken.
gerelateerd
Download onze app
