Parallellen met de Toeslagenaffaire (6): duizenden gedupeerden

Dat klinkt dramatisch: duizenden inwoners van Enschede die de dupe zijn geworden van een rammelende en niet gecorrigeerde uitvoering van sociale wetten. En dat is het ook. Maar dat getal komt niet uit de lucht vallen. Voor een inschatting is geen rekenmachine nodig, ook. Nauwelijks, dan. Dit zijn de feiten die aanleiding geven om in die aantallen te denken. Aantallen die, ook conservatief geschat, doen denken aan die Toeslagenaffaire.

Een daarvan is in deze serie al genoemd. Eind 2019 zijn de uren en voorzieningen van zesduizend Wmo-gerechtigden gekort, zonder dat duidelijk was of dat door de beugel kon. In een aantal bezwaar- en beroepszaken is die korting inmiddels teruggedraaid; Jan Veldhuizen noemt een aantal van dertig. Dat betekent dat er nog 5.970 van deze herindicaties overblijven die niet getoetst zijn en waarvan het heel onwaarschijnlijk is dat ze allemaal kloppen.

Margriet Visser, fractievoorzitter van EnschedeAnders, heeft berekend dat er minstens tweeëneenhalf duizend bijstandsaanvragers zijn benadeeld omdat zij ten onrechte vier weken moesten wachten voordat zij een aanvraag konden indienen. Die wachttijd is later teruggedraaid, maar die eerste groep van tweeëneenhalf duizend aanvragers die moesten wachten, is niet opnieuw onderzocht of gecompenseerd.

Daarnaast, zo stelde Visser, zijn er viereneenhalfduizend gedupeerden die geen voorschot of geen volledig voorschot hebben gekregen op hun aanvraag. Dat gaat om een wettelijk vastgesteld en verplicht voorschot, dat automatisch verstrekt zou moeten worden. Enschede heeft dat niet gedaan.

Visser wijst vervolgens ook nog op een groep mensen bij wie geld is teruggevorderd zonder voldoende rekening te houden met de beslagvrije voet. De Stadsbank constateerde nog niet zo lang geleden dat er nog altijd problemen bestaan rondom die beslagvrije voet, ondanks het feit dat daar vijf jaar geleden al aandacht voor was gevraagd. Hoe groot deze groep gedupeerden is, is niet precies bekend.

Visser noemde deze aantallen onder andere in het laatste debat met woordvoerders van alle fracties over de meldingen van misstanden van het Diaconaal Platform Enschede. Kijk vanaf 1:45:35.

Wij hebben aan de hand van gemeentelijke cijfers een berekening gemaakt van het aantal beslissingen bij aanvragen, terugvorderingen en kortingen op bijstandsuitkeringen dat geheel of gedeeltelijk teruggedraaid zou worden als ze werden voorgelegd aan een bezwaarcommissie of rechter.

Uitgangspunt voor die berekening was daarbij het aantal herzieningen bij gevallen die wel werden voorgelegd. Conservatief gerekend levert dat een aantal van twaalfhonderd beslissingen per jaar op die niet of niet helemaal kloppen, maar waarvan dat nooit is vastgesteld omdat er geen bezwaar of beroep tegen is aangetekend. Over vijf jaar gerekend komt dat neer op zesduizend beslissingen.

Een dergelijke berekening waar het de Wmo betreft hebben we niet; daar is door ons nooit onderzoek naar gedaan. Enschede telt ruim zestienduizend mensen met een Wmo-voorziening. Dat is meer dan het dubbele van het aantal bijstandsgerechtigden. Er is geen reden om aan te nemen dat beslissingen over die Wmo-voorzieningen veel vaker correct zijn dan bij de bijstand het geval is. Dus het is aannemelijk dat het gaat om een op zijn minst vergelijkbaar aantal beslissingen dat niet of niet geheel klopt. Een paar duizend, over vijf jaar gerekend, dus. Dat stelde ook sociaal advocaat Jan Melief in 1Twente Vandaag, eind vorig jaar.

Tegen de achtergrond van de constatering van de onderzoekscommissie over de bestuursrechtspraak in ons land, doemt nog een heel nieuw getal op. Bestuursrechters hebben met hun uitspraken jarenlang onrecht laten voortbestaan. Ook hier: er is niet zoveel reden om te denken dat dat anders is bij de strenge regelgeving in de Participatiewet en de Wmo. Daarmee is de conclusie gerechtvaardigd dat met een deel van de uitspraken van rechters in beroep en hoger beroep bij bijstands- en Wmo-zaken de betrokken burgers eveneens onrecht is aangedaan.

Als je die vaststelling doortrekt naar alle beslissingen die zijn genomen bij de uitvoering van deze wetten, dan zijn er in de afgelopen vijf jaar nog eens duizenden Enschedeërs meer geweest die niet hebben gekregen wat zij wel hadden moeten krijgen.

Samengevat: dit zijn de cijfers die we kennen. Zesduizend herindicaties Wmo, waarbij zeker is dat een deel niet klopt. Zevenduizend gedupeerden als gevolg van de onwettig gehanteerde wachttijd en het niet verstrekken van een (volledig) voorschot bij een bijstandsaanvraag. Zesduizend niet gecorrigeerde beslissingen in de uitvoering van de bijstand in de afgelopen vijf jaar. Dat alleen al zou neerkomen op negentienduizend gedupeerden. In die optelsom zullen dubbelingen zitten. In werkelijkheid zal het om ergens tussen de tien- en vijftienduizend gedupeerden gaan.

Voor wat betreft de cijfers die we niet precies kennen: er valt wel een inschatting te maken. Met ruim zestienduizend gerechtigden, lijkt het aannemelijk dat het aantal missers bij de uitvoering van de Wmo in de afgelopen vijf jaar niet lager zal liggen dan bij de Participatiewet: zesduizend.

Dan zijn daar nog de gevallen waarbij keer op keer op dezelfde gronden een beslissing is genomen omdat rechters er hun akkoord aan gaven. Dat zijn beslissingen die juridisch klopten en daardoor in vergelijkbare situaties telkens weer op dezelfde manier genomen zijn. Nu weten we dat die juridische toets in het bestuursrecht niet altijd deugt. Onrecht is in stand gehouden. Gelet op alle constateringen met betrekking tot de uitvoering van sociale wetten, kan het niet anders of ook hiervan zijn duizenden stadsgenoten de dupe geweest in de afgelopen jaren.

Ook de omvang van het aantal gedupeerden van de Enschedese uitvoeringspraktijk wijkt, als je deze aantallen zo op een rijtje zet, niet af van de omvang van het Toeslagenschandaal. De meest pijnlijke van alle paralellen. Anders dan bij die landelijke affaire gaat het hier om mensen die echt afhankelijk zijn van de steun die hun overheid hen had moeten bieden.

Voor de goede orde: wij stellen hier niet de schuldvraag. Voor de gedupeerden doet die er ook niet zoveel toe. Die zullen het gevoel hebben dat al veel langer aan de wortels van de democratie knaagt: of je nou door de hond of de kat gebeten wordt, het is allemaal een pot nat. Precies dat is wat er op het spel staat: het vertrouwen in de democratie, in de rechtstaat en in de overheid.