Enschedese klachtencommissaris leidde burgemeester om de tuin: ‘Hierdoor zal voor ons de druk van de ketel zijn’

Die recent opgedoken e-mail wordt geschreven tegen de achtergrond van een ingetrokken onderzoeksrapport en misleidende verklaringen voor de redenen daarvan bij een geheime raadsvergadering. Een aantal gemeenteraadsleden heeft daar vraagtekens bij en vraagt de burgemeester om te gaan praten met de opsteller van dat rapport.

De achtergrond: medewerker in diskrediet…

Die opsteller is een medewerker van het Enschedese klachtencommissariaat, die inmiddels in diskrediet is geraakt. Dat heeft niet zozeer met dat onderzoeksrapport te maken, maar met gedoe erover binnen de gemeentelijke organisatie. Dat blijkt uit later onderzoek en uit het vonnis in een latere ontslagzaak. Enschede ligt onder het vergrootglas om strenge bijstandsregels en het rapport kraakt daar kritische noten over.

De oud-klachtencommissaris wil een goede verstandhouding met de bijstandsafdeling, die ontstemd is over dat rapport. Behalve die ambtelijke en politieke druk speelt ook nog dat de onderzoeker melding heeft gedaan van mogelijke discriminatie op het klachtenbureau.

…en onjuiste verklaringen in een geheime raadsbijeenkomst

In een geheime bijeenkomst met raadsleden op 14 december 2021 legt Van der Kooy de bal voor de onrust over dat rapport bij haar medewerker. Die zou grote fouten in het onderzoek en het rapport hebben gemaakt en toegegeven. Uit later onderzoek blijkt dat niet te kloppen. Sterker: de onderzoeker heeft zes weken eerder de vermeende fouten ondubbelzinnig en aantoonbaar weerlegd.

Op verzoek van een aantal raadsleden belooft Theo Bovens, op dat moment waarnemend burgemeester, in gesprek te gaan met de onderzoeker. Die zit inmiddels ziek thuis en is niet bij die geheime bijeenkomst aanwezig.

Er dreigt een gesprek

Een dag later spreken Margriet Visser en Jan Willem Elferink met Bovens over die toezegging om met de onderzoeker in gesprek te gaan. Beiden zijn fractievoorzitter van respectievelijk EnschedeAnders en de PVV. Zij dringen er bij hem op aan om die toezegging gestand te doen. Een dag later vindt er een gesprek plaats tussen Bovens, Van der Kooy en de loco-gemeentesecretaris, die tevens adviseur van de burgemeester is.

De opgedoken e-mail dateert van de dag na dat gesprek tussen klachtencommissaris, bestuursadviseur en de burgemeester. Van der Kooij schetst daarin het scenario voor gebeurtenissen die zich in de dagen en weken na de geheime raadsbijeenkomst voltrekken.

De e-mail is gericht aan Erdo Smit, loco-gemeentesecretaris en adviseur van de burgemeester en het Enschedese college. Die reageert een klein halfuur nadat Van der Kooy hem van dat scenario op de hoogte stelt: ‘Mooi, thnx voor de update!’

Het scenario om een gesprek te voorkomen

Van der Kooy schuift een vrijwilliger naar voren die plaatsvervangend klachtencommissaris is, net als de onderzoeker. De onderzoeker wordt onder een vals voorwendsel en na aandringen uitgenodigd voor een gesprek en daarbij uit functie gezet, vlak voor de jaarwisseling valt er een ontslagaanzegging in de bus.

Het motief voor deze opzet blijkt uit de e-mail: Van der Kooy ‘moet voorkomen’ dat de burgemeester of raadsleden met haar medewerker in gesprek komen. En daar is haast bij: ‘Ik kan niet het risico lopen dat iemand voor de feestdagen nog met [de onderzoeker] in gesprek gaat…' Functie-ontheffing en ontslag blokkeren de mogelijkheid voor een gesprek met de onderzoeker definitief.

Een vrijwilliger naar voren geschoven

De vrijwilliger, die net als de onderzoeker plaatsvervangend klachtencommissaris is, krijgt te horen dat Bovens een gesprek met de onderzoeker heeft toegezegd, maar dat die ziek is. Daarbij gaat het hier om een politieke kwestie en dat ligt op zijn bordje.

‘Op advies van de arbo-arts’, maar niet heus

In de latere ontslagzaak legt de onderzoeker verklaringen af over het belletje van Van der Kooy in de ochtend voordat deze de e-mail stuurde. De onderzoeker houdt aanvankelijk de boot af, maar gaat uiteindelijk toch akkoord in de veronderstelling dat het om reïntegratie gaat. Het is op advies van de arbo-arts, stelt Van der Kooy.

Maar dat klopt niet. Uit andere rechtbankstukken blijkt dat die arbo-arts spanningsklachten heeft vastgesteld, het gevolg van fikse spanningen op de werkvloer. Hij heeft anderhalve maand rust voorgeschreven en voorgesteld om half januari - na de jaarwisseling - verder te kijken.

De persoonsverwisseling rechtgezet

Er wordt een afspraak gemaakt tussen burgemeester Bovens en de vrijwilliger die, net als de onderzoeker, plaatsvervangend klachtencommissaris is. Als raadslid Visser daarover telefonisch contact heeft met Bovens, wijst zij hem erop dat er een gesprek is gepland met de verkeerde persoon. De waarnemend burgemeester lijkt enigszins verbouwereerd, verklaart Visser later. Dat er een tweede plaatsvervangend klachtencommissaris was, wist hij niet - ook dat blijkt uit latere verklaringen.

Eind januari 2022, een week voordat Bovens het burgemeestersstokje overdraagt aan opvolger Roelof Bleker, vindt er toch nog een gesprek met de onderzoeker plaats. Volgens een verklaring van de onderzoeker tijdens een gesprek in juni 2023 met raadsleden van oppositiepartijen gaat dat gesprek niet over het personele conflict, maar meldt de onderzoeker dat wel.

Bovens zou volgens diezelfde verklaring hebben gezegd zelf in de kwestie te zijn gedoken, als hij langer burgemeester was geweest. Hij adviseert de onderzoeker zich juridisch te laten bijstaan, maar voegt eraan toe erop te vertrouwen dat het uiteindelijk wel goed komt.

Politieke en ambtelijke implicaties

De opzet in de e-mail die Van der Kooy aan bestuursadviseur Smit stuurt, heeft zowel politieke als ambtelijke implicaties. Het is een poging te voorkomen dat de burgemeester zijn toezegging gestand kan doen. Raadsleden willen dat hij wederhoor pleegt bij de onderzoeker, niet een gesprek met iemand anders. Komt dat later ooit uit, dan kan dat tot flinke politieke problemen leiden.

Daarbij is de manier waarop met de zieke medewerker is omgesprongen niet netjes; je kunt je voorstellen dat een overheid zo niet met ambtenaren wil omgaan. En het is niet conform interne afspraken. Aannemen, ontslag en sancties van klachtencommissaris, plaatsvervangers en medewerkers moeten volgens de geldende verordening worden voorgelegd aan het college. Dat gebeurt hier niet; de klachtencommissaris handelt op eigen houtje en wordt niet teruggefloten.

1Twente heeft alle betrokkenen vragen gesteld over de bewuste e-mail.

‘Zo klaar als een klontje’

Toenmalig raadsleden Visser en Elferink verklaarden dat zij geen verdere vragen hebben gesteld over de geplande afspraak met de verkeerde plaatsvervanger. “Het was zo klaar als een klontje”, zei Elferink. “Dit was een een-tweetje tussen de loco en de klachtencommissaris. De klachtencommissaris wilde voorkomen dat wij erachter zouden komen dat we in die geheime bijeenkomst verkeerd waren geïnformeerd, Smit hield haar de hand boven het hoofd.”

Burgemeesters noch hoogste ambtenaar op de hoogte gesteld?

Bovens verklaarde dat hij de bewuste e-mail niet kent. Ook Roelof Bleker, de huidige burgemeester, verklaarde de e-mail niet te kennen. Beiden gaven aan niet te willen en kunnen ingaan op personele kwesties omdat een burgemeester daar niet over gaat. Dat is aan de ambtenarij, waar het stadsbestuur buiten hoort te blijven.

Kees Meijer was destijds de gemeentesecretaris, dat is: de hoogste ambtelijke baas. Ook Meijer verklaarde de e-mail nooit eerder te hebben gezien. Hij stelde dat de e-mail noch de inhoud daarvan op de collegetafel heeft gelegen: “Dan had ik dat geweten.”

Alleen de klachtencommissaris en de bestuursadviseur wisten er van

Smit, de loco-gemeentesecretaris en adviseur van het college die de e-mail van Van der Kooy ontving, verklaarde in een eerste gesprek dat hij zich die niet meer kon herinneren. Net als zijn reactie er op. Voorafgaand een deze publicatie gaf hij de volgende toelichting:

Mijn reactie is niet meer en niet minder geweest om Ninke te danken om mij als bestuursadviseur te informeren en stappen die ze zet haar te helpen in haar worsteling die ze gevoeld met de politieke dynamiek want dat speelde toen wel. En burgemeester is ook gewoon altijd geïnformeerd en door mij nooit ergens buiten gehouden.

Van der Kooy wees erop dat zij niet langer klachtencommissaris is en verwees voor een antwoord op de gestelde vragen naar de gemeente.