Discussie over statushouders laait weer op: waarom óók in Enschede met voorrang woningen worden toegewezen

In de actualiteitenraad (het wekelijkse vragenuurtje) van afgelopen maandag is het weer druk bij de interruptiemicrofoon. Het verbale doelwit is deze keer PvdA-wethouder Arjan Kampman. Hij heeft als portefeuillehouder Asiel & Migratie samen met zijn collega's van vijftien andere gemeenten een brief aan woonminister Mona Keijzer (BBB) ondertekend.

In die brief wordt Keijzer opgeroepen om haar beoogde voorstel, om de voorrang van statushouders op de sociale woningmarkt bij wet te verbieden, in te trekken. Commotie alom in de gemeenteraad. Waarom ondertekende Kampman deze brief? En is dit het (nieuwe) standpunt van het gehele college van B&W?

In Enschede is wél sprake van voorrang

Fractieleider Barry Overink van Burgerbelangen Enschede is een van de raadsleden die in het vragenuurtje zijn verbazing uitspreekt. "Ik vond het een hele gekke move dat die handtekening werd gezet", aldus Overink, die de beoogde wet van Keijzer aanhaalt. "Omdat zij statushouder zijn, mag je ze zometeen geen voorrang meer geven. Dat is op Enschede niet van toepassing, want wij kennen die urgentieregeling helemaal niet."

Het is beetje spelen met woorden. De corporaties in Enschede gebruiken een lotingssysteem bij het verdelen van sociale huurwoningen. Iedereen die op een vrijgekomen woning reageert heeft daarin evenveel kans. Ook statushouders. In die zin heeft Overink dus gelijk dat er geen sprake is van 'urgentie' of voorrang. In ieder geval niet tijdens de loting.

Maar... voordat sociale huurwoningen überhaupt via loting worden aangeboden, worden er jaarlijks vele tientallen huizen aan het aanbod onttrokken en zonder loting direct toegewezen aan statushouders. Ook dat is een vorm van voorrang, alleen is deze minder zichtbaar en minder drastisch. Deze werkwijze was jaren geleden al bekend, maar 1Twente heeft deze week bij de drie grootste corporaties in Enschede de meest recente cijfers opgevraagd.

Eén op de twintig woningen

Vorig jaar verhuurden De Woonplaats, Domijn en Ons Huis samen bijna 2.500 woningen in de sociale huursector in Enschede. Daarvan gingen er 109 op voorhand naar statushouders, ofwel 4,4 procent. In 2023 ging het trouwens om 150 sociale huurwoningen (6,9 procent) en het jaar daarvoor om 74 woningen (3,3 procent). Gemiddeld is in deze jaren dus één op de twintig sociale huurwoningen met voorrang verleend aan een statushouder.

Met deze werkwijze voldoet de gemeente Enschede over het algemeen aan de halfjaarlijkse taakstelling van het Rijk om een bepaald aantal statushouders te huisvesten. Door de voorrang niet algemener tijdens de loting toe te passen wordt dus voorkomen dat er niet méér woningen dan wettelijk strikt noodzakelijk worden toegewezen aan een bepaalde doelgroep.

Over heel 2024 gaat het om 340 personen. Die krijgen overigens niet per definitie voorrang. Hoewel harde cijfers ontbreken is het bekend dat statushouders ook via het lotingssysteem of via de particuliere huursector hun weg naar een woning vinden.

Wethoudersactie of collegestandpunt?

Nu we de cijfers in beeld hebben gaan we terug naar het vragenuurtje van afgelopen maandag. Feit blijft dat wethouder Kampman een brief heeft ondertekend waarin minister Keijzer wordt opgeroepen om het wetsvoorstel voor een verbod op voorrang voor statushouders in te trekken. De vraag is: namens wie of wat ondertekende hij de brief?

"Ik begrijp dat het lid Kampman van de PvdA de brief heeft ondertekend en dus niet het college", aldus CDA-fractieleider Mart van Lagen aan het einde van het vragenuurtje. Van Lagen vindt dat het college met één mond hoort te spreken vraagt om een brief met daarin het collegestandpunt.

Duidelijk is dat binnen de gelederen van het college anders wordt gedacht over de voorrangskwestie voor statushouders. Opvallend is dan ook dat BBE-wethouder Niels van den Berg de door Burgerbelangen aangekondigde kritische vragen voorafgaand aan het vragenuurtje op zijn Facebookpagina deelde. Coalitiepartijen BBE en VVD beweren dat er in Enschede helemaal geen sprake van voorrang voor statushouders is en willen dat dat (met de wet van Mona Keijzer) zo blijft.

'Druk op sociale huurwoning zal toenemen'

Arjan Kampman bevestigt overigens dat hij de brief ondertekende op persoonlijke titel. Dat wil zeggen: als portefeuillehouder Asiel & Migratie en dus niet namens het hele college of de gemeente. Volgens hem is het zijn taak als vakwethouder om de minister te waarschuwen voor nadelige gevolgen van een wetsvoorstel. "Dat staat los van welk politiek standpunt dan ook", aldus Kampman.

Hij zal de wet daarom netjes uitvoeren als het zover komt. Al vreest hij dat het de situatie op de sociale huurmarkt in Enschede niet ten goede zal komen. In veel steden geldt er voor sociale huurwoningen geen lotingssysteem, maar een wachtlijst op basis van inschrijfduur. Zonder voorrangsregeling voor statushouders zal de groep woningzoekenden in één klap een stuk groter worden. Om zoveel mogelijk kans te maken is het aannemelijk dat het aantal inschrijvingen bij gemeenten met lotingssystemen, zoals Enschede, enorm zal stijgen. De vraag rijst daarmee of het lotingssysteem nog wel te handhaven is.

Gemengde signalen van kabinet

Wat de druk op lotingen betreft heeft wethouder Kampman een punt, maar een verbod op voorrang voor statushouders is volgens hem ook niet los te zien van andere voorstellen. Het kabinet wil namelijk ook af van de verplichte (en daarmee gespreide) toewijzing van woningen aan statushouders. Op dit moment is het de bedoeling dat bewoners van het azc aan de Parkweg na het verkrijgen van een verblijfsvergunning doorstromen naar een woning in Enschede of de directe omgeving.

Daardoor heeft de gemeente precies in beeld wie er in de stad komen wonen en welke (sociale) vraagstukken daarbij horen. "Nu weet ik bijvoorbeeld precies hoeveel inburgeringstrajecten ik moet inkopen", aldus Kampman. "Straks heb ik geen idee."

Tegenover het ontmoedigingsbeleid staat dat asielminister Marjolein Faber gemeenten een aanmoedigingsbedrag van 30.000 euro per opgevangen statushouder in het vooruitzicht stelt. Kampman zegt dat het college zich nog moet buigen over een zienswijze over deze 'gemengde signalen' vanuit het kabinet. PvdA en D66 spraken daarop uit dat zij de inzet en werkwijze van Kampman op het thema toejuichen.