'Gelijk' op voorhand: gemeente Enschede schikt bijna 30 procent van bezwaren in sociaal domein

Stel, je hebt een aanvraag voor de energietoeslag ingediend, maar de gemeente Enschede heeft geen geld toegekend. Of je aanvraag voor (bijzondere) bijstand is volgen jou ten onrechte afgewezen. Of je krijgt minder uren huishoudelijke hulp toegewezen dan waar je recht op denkt te hebben. De eerste stap is dan een bezwaarschrift indienen bij de gemeente.

Geen uitspraak, maar advies

In het geval van een bezwaarschrift volgt doorgaans een zitting van een onafhankelijke commissie in het stadhuis. Daar wordt de bezwaarmaker en een vertegenwoordiger van de gemeente door de commissie - vaak bestaande uit mensen met een juridische achtergrond - gevraagd naar hun standpunten.

Net als bij een rechtszaak dus. Alleen is de 'uitspraak' van de commissie Bezwaarschriften slechts een advies. De gemeente (het college van B&W) kan dat advies dus naast zich neerleggen. Tegen de beslissing van het college staat altijd beroep bij de rechtbank open.

Op voorhand 'gelijk'

Echter, in veel gevallen komt een bezwaarschrift niet eens op het bordje van een adviescommissie terecht, laat staan op dat van een bestuursrechter. Het geval wil namelijk dat een groot deel wordt ingetrokken voor de zittingsdatum. In 2024 zijn er binnen het sociale domein 510 bezwaarschriften ingediend, waarvan er 318 (meer dan 60 procent) niet inhoudelijk zijn getoetst. In 2023 ging het overigens om een soortgelijk percentage.

Hoe kan dat? In het jaarverslag van de commissie Bezwaarschriften staat dat in 23 gevallen de inwoner op eigen verzoek de procedure is gestaakt. Bij 126 ingetrokken bezwaren gebeurde dat nadat de gemeente de indiener nadere uitleg gaf over het bestreden besluit.

Maar 142 keer was het de gemeente Enschede zelf die de inwoner alsnog in zijn of haar bezwaren tegemoet kwam door het besluit te wijzigen of in te trekken. In bijna de helft van de ingetrokken zaken kreeg de indiener dus op voorhand 'gelijk'. Al mag je dat zo eigenlijk niet noemen, omdat er nooit een officiële uitspraak over het bezwaarschrift is gedaan.

Menselijke maat

De grote vraag is waarom de gemeente zich in 142 van de 510 bezwaarschriften (bijna 30 procent) op voorhand laat overtuigen. De inhoud van deze bezwaren is niet bekend. Wel is duidelijk dat dat soms gebeurt uit oogpunt van 'menselijke maat' of coulance. Dat wil zeggen dat gemeente eigenlijk bijvoorbeeld vindt dat je eigenlijk geen recht hebt op een regeling, maar gezien een bijzonder situatie bij nader inzien daar toch aanspraak op mag maken.

Bij aanvragen voor energietoeslag is hiervan nog wel eens sprake. Huishoudens met een inkomen dat net boven de grens voor inkomensregelingen ligt, kunnen door omstandigheden (flexibel contract, hoge energieprijzen) meer problemen ervaren dat minima die nog een oud vast (en goedkoper) energiecontract hebben maar vanwege de hoogte van hun inkomen wel aanspraak mogen doen op energietoeslag.

Vooronderzoek kan beter

De gemeente Enschede laat zich in een aanzienlijk deel van de ingediende sociale bezwaarschriften dus overtuigen. En dat kan ook komen omdat bij nader inzien blijkt dat het eigen vooronderzoek onvoldoende is. Het is in ieder geval een verbeterpunt dat door de commissie Bezwaarschriften wordt aangedragen in het jaarverslag over 2024.

'Wij merken dat de zorgvuldigheid van het onderzoek als voorbereiding op een beslissing niet altijd voldoende is', aldus de commissie. 'Althans: wij kunnen niet altijd uit het dossier halen dat er zorgvuldig onderzoek is geweest.' En dat is volgens de commissie Bezwaarschriften wel een vereiste. Ook binnen de Wmo worden de daarvoor bedoelde stappenplannen bij het beoordelen van een ondersteuningsvraag niet altijd op de juiste manier doorlopen.

Ook over het toepassen van de menselijke maat klinkt wat kritiek vanuit de commissie Bezwaarschriften. Veel zaken hadden tijdens zitting relatief eenvoudig afgehandeld kunnen worden met kleine toezeggingen, maar de commissie constateert dat dit uiteindelijk niet mogelijk bleek omdat de betreffende vertegenwoordiger van de gemeente niet het mandaat had om zo'n beslissing te nemen.