Hengelo evalueert nieuw pmd-inzamelsysteem bij hoogbouw: wegen de kosten op tegen de baten?

Na het weghalen van de bovengrondse containers en de inrichting van 340 nieuwe afvalplekken loopt de nieuwe manier van inzameling van plastic en metalen verpakkingen (pmd) niet zoals dat op de tekentafel is bedacht: inwoners in wijken met hoogbouw moeten iedere week op een vaste dag hun pmd in een doorzichtige zak aan de weg zetten.

Illegaal en kosteloos

Veel inwoners doen dat trouw en op de juiste manier, maar er zijn ook mensen die buiten de inzameldag om zakken op straat zetten. Restafval en ook grofvuil wordt op deze manier illegaal en kosteloos gedumpt. Het is een laagdrempelige en anonieme manier om van afval af te komen, net als bij de bovengrondse containers gebeurde. Alleen ligt het er nu open en bloot.

Afval op straat

Op een groot deel van de 340 inzamelplekken ligt de hele week afval, met de kans op ongedierte en zwerfafval. Twente Milieu en Gildebor moeten dagelijks extra ritjes maken om de straten schoon te houden. Op veel plekken wordt het dan ook niet opgeruimd, maar blijft vroegtijdig aan de straat gezet verpakkingsafval gewoon liggen tot de ophaaldag.

Een speciaal in het leven geroepen raadswerkgroep kwam zo'n twee jaar geleden met een pakket aanbevelingen om de problemen met de inzameling van pmd aan te pakken. Het afval in de bovengrondse pmd-containers werd in de meeste gevallen afgekeurd door de verwerker, omdat mensen ook hun restafval illegaal in de bak dumpten. Dat kostte de gemeente veel geld, waaronder jaarlijks zo'n 240.000 euro aan verwerkingskosten door Twence. Afgekeurd pmd gaat direct de verbrandingsoven in, in plaats van dat het gerecycled wordt.

Proef mechanisch nascheiden

Vanaf januari tot november 2023 heeft Hengelo overigens, samen met Enschede en Almelo, een proef gehouden met het mechanisch nascheiden van verpakkingsafval. Het nascheiden van het Hengelose pmd-afval uit verzamelcontainers in samenwerking met het bedrijf Verpact ging door tot en met september 2024. Wat deze pilot heeft opgeleverd, is niet bekend.

'Bedrijfsgevoelige informatie'

Het rapport werd vanwege 'bedrijfsgevoelige informatie' niet openbaar gemaakt. Raadsleden kregen uiteindelijk wel inzage en mochten het op afspraak en onder strikte geheimhouding lezen. Het is onduidelijk of de raadswerkgroep afval destijds bij het bedenken van een pakket aan maatregelen op de hoogte was van deze pilot en of deze optie ook is meegenomen als mogelijke oplossing voor de problemen met vervuilde pmd-stromen in de stad.

De vraag wat uiteindelijk de besparingen, kosten en opbrengsten zijn van de nieuwe pmd-inzameling bij de hoogbouw is niet helemaal inzichtelijk. Dat zal moeten blijken uit de evaluatie. Uit een eerste ambtelijke doorberekening van de plannen van de raadswerkgroep afval door de gemeente Hengelo, werd in 2023 nog uitgegaan dat invoeren van de maatregelen daling van 357.000 euro per jaar op de structurele kosten oplevert.

Grijs in plaats van doorzichtig

Er werd gedacht dat inzameling van pmd met doorzichtige zakken op straat een betere kwaliteit afval oplevert. Dit zou - volgens diezelfde doorberekening - een schonere pmd-stroom (geschikt voor recycling) ter waarde van zo'n 97.500 euro per jaar moeten opleveren. Echter, dan moeten er wel doorzichtige zakken worden gebruikt; op veel plekken bij hoogbouw liggen grijze zakken. Of het ook echt pmd is wat daar in zit blijft gissen en daarom worden die zakken meteen afgekeurd en als restafval afgevoerd naar Twence.

Aanleg verzamelplekken: 430.000 euro

Twente Milieu ging vorig jaar zomer bezig met de uitvoering van het plan en begrootte de eenmalige kosten in een projectplan op zo'n 430.000 euro voor onder meer de realisatie van de 340 pmd-verzamelplekken. De jaarlijkse structurele kosten van het nieuwe inzamelsysteem werden begroot op 360.000 euro voor onder meer ophaalkosten, beheer en onderhoud en de aanschaf van gratis doorzichtige zakken voor de hoogbouw. De totale projectbegroting met de eenmalige en structurele kosten samen kwam daarmee op 790.000 euro.

Ongewenste neveneffecten?

Het is onduidelijk of de gemeente bij het uitwerken van de plannen wel voldoende rekening heeft gehouden met ongewenste neveneffecten. Uit memo's die 1Twente in handen heeft, met onder meer doorberekeningen van het voorstel van de raadswerkgroep en het projectplan van Twente Milieu, blijkt in elk geval van niet. Mogelijk dat de evaluatie van de gemeente daar straks meer duidelijkheid over geeft.

Om tussentijds iets te doen aan de illegale bijplaatsingen besloot de gemeenteraad om eind vorig jaar al bij te sturen en in te zetten op handhaving. Een motie van CDA en VVD voor de inzet van twee extra boa's kreeg een meerderheid van de raad (20 voor, 13 tegen). Deze boa's moeten erop toezien dat het op bepaalde hotspots niet verder uit de klauwen loopt. Kosten: 175.000 euro.

Externe deskundigheid: 180.000 euro

Inmiddels zijn er ook twee externe deskundigen (samen 1 fte) ingevlogen om de problemen met afval te tackelen. Die kosten hiervoor zijn begroot op 180.000 euro. Kosten lijken hierdoor alleen maar op te lopen. Een deel van de gemaakte uitgaven voor het nieuwe beleid is overigens uit de afvalreserve gehaald, dat normaal dient als buffer om tegenvallers van de gesloten afvalbegroting op te vangen. De vraag is of en hoe deze reserve straks wordt aangevuld.

Serviceverhogende maatregelen

Daarnaast werd een pilot met serviceverhogende maatregelen met 1 jaar verlengd. Nog tot eind 2025 kunnen Hengeloërs matrassen, B-hout (verlijmd, geverfd of gelakt hout), autobanden en kunststof kosteloos storten bij Twente Milieu. Ook het ophalen van grof huis afval op afspraak valt daaronder, waarbij de voorrijkosten jaarlijks eenmalig gratis zijn en het gratis stortquotum van 50 kg kan worden ingezet. Deze servicemaatregel moet voorkomen dat er inwoners zijn die hun grof vuil illegaal op straat (of elders) dumpen. Kosten van deze maatregelen: 237.500 euro.

De Hengelose gemeenteraad kijkt al maanden uit naar de evaluatie van het nieuwe inzamelsysteem. De verwachtingen zijn hooggespannen, zeker als het gaat om de kosten en opbrengsten. Uit die evaluatie zal in ieder geval moeten blijken of het nieuwe inzamelsysteem een schonere pmd-afvalstroom oplevert en of het wel zo kostenbesparend is als vooraf gedacht. De evaluatie bevat overigens alleen data van de periode september tot en met december 2024, blijkt uit het raadsbesluit over de aanpak van afvaldump en de verlenging van de serviceverhogende maatregelen.

Wat zijn de alternatieven?

Een aantal partijen in de raad drong vorig jaar een paar weken na de invoering aan op bijsturing en een oplossing van de neveneffecten, die door het nieuwe inzamelsysteem worden veroorzaakt (zoals illegale afvaldump en bijplaatsing). Het college zei echter pas na de evaluatie conclusies te willen trekken. Uiteindelijk moet er antwoord op de vraag komen of het nieuwe inzamelsysteem niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk en ecologisch wel het gewenste resultaat oplevert en zo niet, wat alternatieven zijn om de huidige problemen aan te pakken.