Nooit meer ‘Spar’ zeggen. Het lidwoord in de naam van de supermarktketen hoort erbij, het is een acroniem: Door Eendracht Samenwerken Profiteren Allen Regelmatig. Nogal gezocht, maar evengoed een treffende beschrijving van een destijds revolutionaire bedrijfsfilosofie. Kleine kruideniers die gezamenlijk inkochten en bevoorrading regelden. Dat was goedkoper en efficiënter. De Hengelose firma Nijhof zag er wel brood in.
Engelbert Nijhof begon in 1924. Met een bakfiets, honderd Edammer kaasjes, vierentwintig Goudse kazen en wat potten jam karde hij langs Hengelose kruideniertjes. De start van wat we nu een groothandel noemen. In Zoetermeer broedde een andere ondernemer, Adriaan van Well, op een concept dat daar naadloos bij aansloot: wat nou als honderden kleingruttertjes gezamenlijk hun inkoop zouden doen?
In 1932 lanceerde Van Well dat idee. En een bedrijfsnaam met bijpassend beeldmerk: De Spar. Nijhof rook zijn kans en werd inkoper en distributeur voorde keten in Oost Nederland. Voordeel van de formule was dat kleine zelfstandigen eigen baas bleven maar wel profiteerden van bulkinkoop van producten. Dat is tot op de huidige dag het geval: Spar-uitbaters zijn franchisers.
Nijhof zat gebeiteld. Zolang hij er maar voor zorgde dat hij de spullen waaraan het volk behoefte had scherp inkocht.
Nijhof kocht niet alleen in, hij werd ook producent van kruidenierswaren. Achter zijn bedrijf startte hij met de bereiding van limonades en gedestilleerde dranken, maar als de gelegenheid zich voordeed kocht hij ook fabriekjes op. Neem koffiebranderij Neuteboom uit Almelo, dat in de jaren 60 van de vorige eeuw in handen van Nijhof kwam.
De firma lanceerde ook bonnenboekjes waarmee DeSpar-klanten prijzen konden winnen. Vergelijkbaar met spaarpunten en verzamelalbums voor voetbalplaatjes bij andere kruideniersketens. Had je het boekje vol, dan kreeg je een ticket voor een revue in de Hengelose Schouwburg.
We zijn hier gezellig tezamen
met Spar-klanten, groten en klein.
Kom, schraap nu eens allen de kelen
en zing met ons mee dit refrein:
Spar, Spar, prachtige Spar
dat is de winkel voor mij.
Spar, Spar, pachtige Spar
nooit maar sta ik in de rij.
Je geeft ons van alles
en vaak zonder bon,
beter kan het toch niet zijn.
Je brengt ons weer vreugde,
nu schijnt weer de zon,
om Spar-klant te zijn dat is fijn!
Op een programmaboekje uit die tijd prijken veertien acts: cabaret, kleinkunst, muziek en ander podiumvermaak. Met samenzang - een inmiddels in onbruik geraakte bezigheid - als hoogtepunt: het Spar-lied. Of het revue-publiek dat uit het hoofd mee kon zingen, valt te betwijfelen. Maar de tekst stond afgedrukt in het programmaboekje.
Ter gelegenheid van de dertigste verjaardag van de firma Nijhof liet Engelbert een glas-in-loodraam vervaardigen dat werd ontworpen door de Almelose kunstenaar Berry Brugman. Lid van de Twensche Kunstkring en een exponent van de school van expressionisten waartoe ook Charlie Toorop behoorde. Het gebrandschilderde venster bevat tal van verwijzingen naar Hengelo. En naar handel, eigen productie en De Spar.
Lees verder onder de afbeelding.
Dat glas-in-loodraam van Brugman heeft lang op het hoofdkantoor van de grootgrutter gehangen, vermoedelijk nadat Nijhof op de fles ging. Daarna kwam het in de collectie van De Voorde, het stadsmuseum van vestigingsplaats Zoetermeer. In maart 2023 moest dat museum de deuren sluiten en keerde het werk terug naar de Twentse moederschoot.
Elke week lichten collectiebeheerder Edwin Plokker en 1Twente-verslaggever Ernst Bergboer een object uit het depot van de Enschedese MuseumFabriek. Dat depot is een verhalen-kabinet: al die objecten vertellen stukjes Twentse geschiedenis - oeroud èn kakelvers. Meer zien en lezen? In het dossier op de website van 1Twente vind je alle afleveringen die tot nu toe verschenen zijn.