Nooit eerder gehoorde muziek uit concentratiekampen gespeeld in Enschedese synagoge
Liederen die nooit eerder zijn gehoord, gecomponeerd onder de meest onmenselijke omstandigheden. Het is zelfs de grootste collectie Nederlandstalige liedjes uit de Tweede Wereldoorlog. Die 36 liedjes worden op zondag 16 maart de Synagoge van Enschede gepresenteerd. Wie het maakte? De Joodse muzikant Rob Heilbut, die zijn ervaringen in Westerbork en Bergen-Belsen in muziek wist te vangen.
Twentse muzikanten – en geliefden - Bobby Rootveld en Sanna van Elst speelden een sleutelrol in het terugvinden en reconstrueren van Heilbuts aangrijpende muziek. Beiden zijn enorm gefascineerd door muziek uit de Holocaust. Rootveld: “De interesse komt mede door mijn familiegeschiedenis. Die kent veel slachtoffers van de Holocaust.”
Muzikale ontdekkingstocht
Tien jaar geleden stuitte het duo Rootveld en Van Elst op bladmuziek in het archief van concentratiekamp Westerbork. Het vormde het begin van een diepgaand onderzoek in archieven, boeken en interviews met overlevenden van de Holocaust, verspreid over zes continenten. "We voelden dat de bladmuziek niet compleet was, en zo begon een intensieve zoektocht," aldus Van Elst.
Rootveld en Van Elst reconstrueerden zijn liedjes door teksten en melodieën uit verschillende bronnen samen te voegen. Rootveld: “We wisten met welke musici hij samenwerkte. Van hen is wel muziek bewaard gebleven. Daaruit konden we afleiden in welke stijl hij muziek maakte. Vervolgens hebben we dat zo exact mogelijk gereconstrueerd.”
Wie was Rob Heilbut?
Robbert Emanuel Heilbut werd in 1919 in Amsterdam geboren. Hij was een getalenteerd musicus die accordeon, piano, klarinet en later gitaar speelde. In Amsterdam, concentratiekamp Westerborg en Bergen-Belsen maakte hij liedjes over wat hij voelde, zag en meemaakte. De muzikant overleed bij het verloren transport bij Tröbitz, Duitsland.
Ook ontcijferden de muzikanten het dagboek van Heilbuts vrouw en spraken ze met overlevenden. Rootveld en Van Elst zien het als hun missie om de vergeten muziek weer hoorbaar te maken. “Het is prachtige muziek en een bijzonder verhaal. Nu kunnen we nog research doen, omdat we overlevenden van de Holocaust nodig hadden. Over een aantal jaren zijn die er niet meer”, aldus Rootveld.
Eigen geschiedenis
De familiegeschiedenis van Rootveld speelt een grote rol in zijn missie. Meer dan 120 familieleden kwamen om in de oorlog, als je alle oudtantes meerekent. “Tijdens het onderzoek naar Heilbut kwam ik ook een link naar mijn eigen familie tegen. Eén van zijn liedjes is opgedragen aan Max Santiel, de eerste Nederlandse buikspreker en getrouwd met de nicht van mijn opa. Hij zat destijds in Bergen-Belsen.”
Emotie en kritiek
De muziek van Rob Heilbut biedt een indringend beeld van het leven in de concentratiekampen. Zijn teksten reflecteren angst, hoop en zelfs humor. Eén van de liedjes bevat scherpe kritiek op de Joodse Raad van Amsterdam.
Een ander, het "Wiegelied", ontroerde Rootveld diep: "Het is een lied over een vader die niet bij zijn kinderen kan zijn, terwijl de wereld in brand staat." Van Elst vult aan: “De zangeres die dat destijds zong, is met haar kinderen omgebracht in Auschwitz. Dat maakt het hartverscheurend.”
Nog altijd actueel
De thematiek van de liederen blijft relevant. “Als je de liedjes luistert en kijkt naar wat er vandaag de dag gebeurt, dan besef je hoe weinig er in 80 jaar eigenlijk is veranderd,” adlus Rootveld. De liederen bevatten naast verdriet ook cabareteske elementen: “Rob Heilbut zat in het Joodse kleinkunstcircuit. Veel van zijn liedjes bevatten humor, ondanks de erbarmelijke omstandigheden.”
De presentatie in Synagoge Enschede is inmiddels uitverkocht. Er zijn nog mogelijkheden om de voorstelling bij te wonen in de regio. Meer informatie is te vinden op de website van Stichting Question Filosofie.
gerelateerd
Download onze app
