Enschedese referendum-droom verzuipt in Het Rutbeek: raad trekt verordening in

Doorslag in de beslissing hoe het nu verder moet met die referendum-verordening gaf de grootste fractie in de raad: die van BurgerBelangen Enschede. In maart vorig jaar gaf die partij nog haar zegen aan een initiatiefvoorstel van PVV-raadslid Hidde Heutink om volksraadplegingen in Enschede mogelijk te maken. Een krappe meerderheid (4 stemmen) deed dat hetzelfde.

De lakmoesproef: recreatiewoningen aan het Rutbeek

Vrijwel meteen nadat de raad een klap gaf op dat voorstel van Heutink, dienden omwonenden van het Rutbeek een verzoek in voor een referendum over plannen voor een bungalowpark aan de oevers van de recreatieplas. Een mooie proeve, die alleen door de mazen van de verordening viel. De raad trok het referendumvoorstel van omwonenden noodgedwongen in. En de chaos, waar partijen als ChristenUnie, CDA maar ook GroenLinks al voor vreesden, was compleet.

De raad schortte de mogelijkheid voor nieuwe referenda tijdelijk op in afwachting van een evaluatie van wat er nu precies was misgegaan. Die evaluatie is gedaan door de commissie die was aangesteld om referenda te gaan begeleiden en werd maandagavond besproken.

Haken en ogen

In het kort komt die er op neer dat de gemeenteraad nog eens goed moet nadenken over de vraag of een referendum een zinvolle bijdrage kan leveren aan de lokale democratie. Want, zo concludeert het drietal dat de evaluatie voor zijn rekening nam, er zitten een hoop haken en ogen aan. Eén daarvan is dat ruimtelijke plannen (zoals die voor zomerhuisjes bij het Rutbeek) zich wellicht niet zo lenen voor een referendum.

Dat soort projecten kennen een lang voortraject waarin belanghebbenden - ook inwoners - moeten kunnen meepraten. Dat is wettelijk verplicht. Een referendum kan zo’n participatietraject doorkruisen of zelfs blokkeren, zo wordt in de evaluatie gesteld. Daarnaast kan het leiden tot fikse vertraging van uitvoering van die plannen. Dat maakt besluitvorming er niet duidelijker op, sterker: die kan zelfs onrechtmatig zijn.

Komt daar schade uit voort, bijvoorbeeld door vertraging, dan zou de gemeente daar zomaar voor aansprakelijk kunnen zijn.

Dilemma: het zijn nou juist vaak ruimtelijke plannen die leiden tot maatschappelijke onrust en debat. Denk aan windmolens en zonneparken. Of zo’n vastgoedontwikkeling in een natuur- en recreatiegebied.

Geen meerderheid meer

Daarnaast zag de referendum- en evaluatiecommissie de nodige knelpunten met betrekking tot te krappe termijnen en rollen en bevoegdheden van gemeenteraad en commissie. En: een referendum kost best veel geld. Gemiddeld zo’n 250.000 euro, rekent de commissie voor.

Kort gezegd komt het er op neer dat het referendum in haar huidige vorm gemakkelijk kan leiden tot gedoe en teleurstelling bij de aanvragers van een volksraadpleging. Maar ook tot onduidelijke besluitvorming en daarmee onzorgvuldig bestuur, gedupeerden, juridische procedures en schadeloosstellingen.

Het referendum leunde al op een krappe meerderheid in de Enschedese gemeenteraad. Met deze evaluatie van de eerste referendum-poging is die er nu niet meer. Het lijkt er dan ook sterk op dat deze referendumverordening in de eerstvolgende raadsvergadering wordt ingetrokken.

En nu?

Bijna alle partijen vragen zich nu wel hardop af hoe het verder moet. Participatietrajecten worden lang niet altijd als bevredigend gezien en het vertrouwen in de overheid laat te wensen over. Betere mogelijkheden voor inwoners om mee te praten, of zelfs te beslissen, over gemeentelijke plannen die ingrijpen in hun leven of omgeving worden gezien als een manier om daar wat aan te doen.

Alleen de VVD lijkt de noodzaak van die ‘directe democratie’ niet zo te zien. “We hebben al een referendum”, zei woordvoerder Rachel Denneboom, refererend aan de gemeenteraadsverkiezingen. “Een keer in de vier jaar.”