Snippergroen of voortuin? Bewoners en gemeente Enschede twisten over grond die al bijna 50 jaar aan woning is 'geplakt'

In de casus aan de Oosterstraat draait alles om zogenaamd snippergroen. Dat zijn kleine stukjes grond in de openbare ruimte - vaak herkenbaar als groenstroken of bossages - die verder geen groter belang dienen. Onder voorwaarden zijn in het verleden al vaker dergelijke gronden verkocht aan bewoners, die het bij hun voor- of achtertuin wilden trekken. Maar in de openbare ruimte zijn steeds meer andere prioriteiten die ruimte vragen: waterberging, herinrichting van woonstraten, het plaatsen van elektriciteitshuisjes en ga zo maar door. Het is dus steeds vaker de gemeente zelf die ook op jacht gaat naar bruikbare stukjes snippergroen die zij kunnen inzetten. Maar dan blijkt soms die openbare groenstrook al 'geclaimd'.

Zoeken naar illegaal grondgebruik

We aan terug naar het jaar 2015. Projectbureau Eiffel brengt voor de gemeente Enschede in kaart hoeveel stukken snippergroen in Enschede oneigenlijk (dus illegaal) in gebruik zijn genomen door inwoners. Soms is dat bewust gebeurd, maar in heel veel gevallen gaat het om situaties die door de jaren nu eenmaal zijn 'ontstaan'. Eiffel berekent dat het om ruim 100.000 vierkante meter illegaal grondgebruik verspreid over bijna 1900 adressen gaat.

Tijd om in actie te komen, vindt men destijds in het stadhuis. Zeker op dat moment heeft de gemeente in veruit de meeste gevallen geen belang bij de grond en kan het zonder gevolgen worden overgedragen aan de 'overtreder'. Die moet er dan wel 90 euro per vierkante meter voor betalen, maar mag het tuintje behouden. Er wordt een traject van drie jaar uitgestippeld. Alle kosten en opbrengsten tegen elkaar weggestreept kan het zelfs een paar ton opleveren voor de gemeentekas, is dan de inschatting.

In drie wijken vergevorderd

Hoe anders is het nu, tien jaar later. Het voert voor dit artikel nog even te ver om precies te achterhalen en op een rij te zetten wat er wel (of beter gezegd: niet) is gebeurd, maar duidelijk is dat de verkoop van snippergroen behoorlijk is achtergebleven bij de aanvankelijke verwachtingen. Het kost jaarlijks dan ook meer geld dan dat het oplevert, is de uitleg die raadslid Herman Brouwer (EnschedeAnders) onlangs krijgt in antwoord op schriftelijke vragen over 'project Snippergroen'.

Door de bank genomen is de inzet op snippergroen door de gemeente Enschede te verdelen in twee vormen: de wijkgerichte aanpak en de projectmatige aanpak. Bij de wijkgerichte aanpak wordt er wijk voor wijk gekeken welke percelen oneigenlijk in gebruik zijn genomen. Die aanpak is of wordt in Helmerhoek, Stokhorst en Stroinkslanden al toegepast.

Dan is er de projectmatige aanpak. In dat geval gaat het om locaties waar de gemeente Enschede graag aan de slag wil en een inventarisatie doet van het grondgebruik. Zo kwam de gemeente begin 2024 terecht aan het deel van de Oosterstraat dat buiten de singel ligt. Meer specifiek: het stukje straat tussen het spoorviaduct (Oostveenweg) en de kruising met de Hoge Boekelerweg.

Luchtfoto en GoogleMaps

'Goh, wat vervelend allemaal', krijgen de betreffende bewoners te horen als zij begin vorig jaar medewerkers van de gemeente op bezoek krijgen. Het gaat om zo'n zeven adressen en Coen Hazekamp is er één van. Hij kan zich de eerste gesprekken herinneren als warm en begripvol. Een ambtenaar en een voor de gemeente actieve werknemer van projectbureau Eiffel probeerden daarin uit te leggen dat uit onderzoek is gebleken dat de tuintjes op grond van de gemeente liggen.

“Dat onderzoek hield in: een luchtfoto en informatie van GoogleMaps”, aldus Hazekamp. Zo kan het zijn dat het kleine tuintje voor zijn voordeur, deels afgescheiden met een hekje, wordt aangeslagen voor 6,4 vierkante meter en die van de buurman voor 5,4 vierkante meter. “Terwijl we identieke tuintjes hebben.”

Het bewuste gesprek met de projectmedewerkers gaat snel in de richting van de mogelijkheid om het 'illegale' stuk grond te kopen van de gemeente. Maar Hazekamp wil weten hoe goed de gemeente onderzoek heeft gedaan naar de ontstaansgeschiedenis. Het antwoord is volgens hem niet. “De archieven zouden waarschijnlijk vernietigd zijn omdat de bewaartermijn was verstreken, zeiden ze. Toen ik vertelde dat ik wel informatie heb gevonden werd het stil aan tafel.”

Herinrichting in jaren zeventig

Wat wil het geval? In 1976 wil de gemeente Enschede de Oosterstraat tussen de Edo Bergsmabrug (singel) en de Kamperfoeliestraat opnieuw inrichten. De straat is verouderd en vraagt om een nieuw wegdek. Maar de financiële middelen bij de gemeente zijn ook dan al beperkt. Om kosten te besparen wordt besloten om de herinrichting in eerste instantie te beperken tot het deel tussen de Edo Bergsmabrug en de Oosterbrug (Oostveenweg).

Een aanbesteding wordt uitgezet en een ambtenaar gaat de deuren langs in de Oosterstraat. Bewoners kunnen bloembakken en andere groenvoorzieningen tegen hun gevels tegemoet zien. Er moeten afspraken worden gemaakt over het gebruik daarvan, want het blijft immers gemeentegrond. Uit archiefstukken blijkt dat die afspraken ook zijn vastgelegd.

Geen afspraken, wel tuintjes

Dan volgt er een meevaller in de aanbesteding. De kosten van de herinrichting blijken zo laag uit te vallen, dat de rest van de Oosterstraat ook een nieuw wegdek tegemoet kan zien binnen het budget. Een kans die de gemeente niet kan laten liggen. En daar gaat het 'mis'. Waarschijnlijk is destijds vergeten dat met een aantal bewoners nog afspraken moeten worden gemaakt over het gebruik van de groenvoorzieningen voor hun deur.

Het gaat om de percelen die gelegen zijn tussen de Oosterbrug en de Hoge Boekelerweg. In de gemeentearchieven is volgens Hazekamp in ieder geval niet zo'n afspraak of brief te vinden die andere bewoners hebben gehad, maar sinds de herinrichting in 1976 beschikken de bewoners in dit deel van de Oosterstraat ineens wel over voortuintjes. Dat wordt bevestigd op oude foto's in het stadsarchief. Op een foto uit 1967 zijn nog geen tuintjes te zien, op een foto uit 1980 wel.

Gemeente houdt vast aan standpunt

Gezien de voorgeschiedenis denkt Hazekamp dat er mogelijk sprake is van verjaring. Immers, de afgelopen twintig jaar heeft de gemeente Enschede geen blijk gegeven dat de tuintjes eigenlijk van de gemeente zijn. “En als het anders in elkaar zit, dan is het zo. Maar ik zou in ieder geval inhoudelijke argumenten willen horen”, zegt hij over de zaak, waar hij inmiddels diep in zit. Vanuit de kant van de gemeente ervaart hij echter een halsstarrige houding.

“Omdat er geen afscheiding omheen staat waarmee de grond ontoegankelijk is geworden, zou er geen sprake zijn van bezit. Dat is continu wat we te horen krijgen.” In beschikbare correspondentie lijkt dat ook het standpunt te zijn waarop de gemeente zich telkens beroept: op basis van de huidige inrichting van de tuintjes zou er geen sprake kunnen zijn van bezit en ook niet van verjaring. Overigens zijn er ook advocatenkantoren die op hun website stellen dat zo'n afscheiding helemaal geen vereiste is om 'bezit' te vergaren.

Verder bestrijdt de gemeente bij monde van een externe advocaat dat er in de jaren zeventig géén afspraken met de toenmalige bewoners zijn gemaakt over het grondgebruik, al blijft bewijs daarvoor achterwege. Dat zou een nieuwe bruikleenovereenkomst die de bewoners is aangeboden overigens ook onnodig maken.

Betalen, bruikleen of inleveren

De zaak is in een impasse geraakte. De gemeente wil haast maken, blijkt, want de Oosterstraat staat op de planning om als fietsstraat/fietssnelweg te worden ingericht. Daarvoor is niet zozeer de grond van het tuintje voor de woning van Hazekamp nodig, maar een stukje verder ligt de helft van een andere voortuin 'in de weg'. Die grond zou nodig zijn om te voorkomen dat er een 'knikje' ontstaat in de fietsstraat of dat er twee parkeerplaatsen moeten wijken.

Nu de gesprekken niet tot een oplossing lijken te komen is onlangs een gepeperde e-mail vanuit de wijkregisseur van de gemeente binnengekomen. De toon nog altijd vriendelijk, maar de boodschap klip en klaar: het praten is zo langzamerhand wel voorbij en zal geen invloed meer hebben op het standpunt van de gemeente.

'Er is uitgebreid onderzoek gedaan door onze juristen en de externe advocaat. De conclusie dat de grond gemeentelijke grond is, blijft staan. Om het gebruik te regelen bieden we drie opties.' Een daarvan is het sluiten van een bruikleenovereenkomst af voor de grond die niet nodig is voor de F35, een ander is het kopen van datzelfde stuk grond. De overgebleven optie is het ontruimen van het gehele stuk grond dat in gebruik is. 'Als de bewoners geen gebruik willen maken van een van deze opties dan zullen we ontruiming eisen bij de rechter. Alle gemaakte afspraken en opties komen dan te vervallen.'

Principezaak

De bewoners hebben het gevoel dat ze met de rug tegen de muur staan. Nog altijd voelt Hazekamp zich door de gemeente niet serieus genomen in de bezwaren van hem en zijn buren. “Het is voor mij een principezaak geworden. Het gaat misschien maar om zo'n 550 euro (kosten van aanschaf, red.) maar ik wil wel de feiten zien.”

In het vragenuurtje van de gemeenteraad heeft Herman Brouwer (EnschedeAnders) afgelopen maandag vragen gesteld over de casus. De toonzetting van de laatste brief, waarin wordt gedreigd met de stap naar de rechter, bevalt hem niet. En ook vraagt hij zich af waarom de gemeente de bewoners een 'neutraal' gesprek met een externe advocaat heeft aangeboden, uitgerekend de advocaat die de gemeente in dezelfde casus heeft geadviseerd over eventuele verjaring.

“Ik vertrouw erop dat op het moment dat er een gerenommeerde advocaat mee bezig is, dat deze zich laat leiden door de feiten”, antwoordde wethouder Marc Teutelink maandagavond. Die advocaat is in samenspraak met de bewoners gevraagd, meent hij.

'Meer ruimte voor menselijke maat'

In de hele stad heeft het project snippergroen volgens Teutelink nauwelijks tot gedoe geleid. “We doen niet aan ontruimingen, dat is nog nergens nodig geweest en dat willen we ook voorkomen. Liever streven we om samen binnen de wettelijke kaders tot een oplossing te komen en gaan er hier vanuit dat dat nog steeds lukt.”

Bewoner Coen Hazekamp laat weten dat het gesprek met de externe advocaat niet is ervaren als uitkomst van 'samenspraak'. De bewoners hadden bovendien graag gedurende het traject met de wethouder persoonlijk gesproken, maar daarop is geen reactie geweest.

Herman Brouwer van EnschedeAnders wil de casus aan de Oosterstraat blijven volgen. Zoals dat geldt voor het hele project snippergroen. Brouwer wijst op eerdere signalen van bewoners die niet blij zijn met de wijze waarop zij zijn benaderd over illegaal grondgebruik, waaronder aan de Deurningerstraat en de Jacob Roggeveenstraat. “Het gaat mij hier om de menselijke maat. Hoe ga je als gemeente om met de inwoners. Volgens mij was ook hier in de Oosterstraat vele mogelijk geweest. Probeer je er echt samen met die inwoners uit te komen en speel je open kaart?”