Twentse tongval letterlijk zichtbaar: spraaklab van universiteit Groningen brengt dialect in beeld met sensoren en echo's

Het team doet sinds 2021 onderzoek met het rijdende laboratorium. Het doel is om spraaktechnologie te ontwikkelen voor streektaal. Daarnaast doet het team onderzoek naar spraak bij Parkinson, door experimenten uit te voeren, zoals het registreren van tong- en lipmetingen.

Focus op de tong

In De Museumfabriek demonstreert het spraaklab woensdagmiddag een echoapparaat dat de bewegingen van de tong laat zien. “Dat doen we eigenlijk alleen om mensen nieuwsgierig te maken naar ons onderzoek,” vertelt Martijn Wieling, coördinator van het spraaklab. “Die echo’s gebruiken we niet voor onderzoek, dat is te lastig om te analyseren.” Bij het echte werk worden sensoren ingezet, die op de tong worden bevestigd.

We namen de proef op de som met het echo-apparaat. “De witte lijn die je hier ziet, dat is jouw tong,” legt een onderzoeker van de Rijksuniversiteit Groningen uit aan de verslaggever van 1Twente. De positie van de tong wordt benoemd terwijl klanken en woorden worden uitgesproken. “Jij hebt een tongpunt-r, dat is heel typisch voor deze regio.”

Streektaal en accenten

Het spraaklab reist door Nederland op zoek naar verschillende sprekers en hun dialecten. “Een belangrijk deel van ons onderzoek richt zich op streektaal en dialecten,” vertelt Wieling. “Mijn studenten gaan bij mensen thuis langs om zinnen en woorden in hun dialect op te nemen. Zo meten we in hoeverre dialecten van elkaar verschillen of juist naar elkaar toe groeien.”

Een interessant gegeven is de positie van de tong in rust, afhankelijk van het dialect. “In het Noorden ligt de tong in rust meer achter in de mond, terwijl een dialect in het Zuiden juist een tongpositie meer naar voren heeft.”

Spraaktechnologie

Wieling en zijn team onderzoeken ook spraakproblemen, bijvoorbeeld bij mensen met de ziekte van Parkinson of mondkanker. “Bij Parkinson trilt de tong, en dat kunnen wij meten met onze apparatuur.”

Bij mensen met mondkanker wordt gekeken hoe zij compenseren wanneer bijvoorbeeld een deel van de tong is verwijderd. De apparatuur van de universiteit geeft inzicht in tongbewegingen die een logopedist niet altijd kan zien. “We onderzoeken of training met gemanipuleerde klanken kan helpen om verstaanbaarder te worden, bijvoorbeeld door te oefenen met het uitspreken van klinkers.”

Streektaalstrijd

Om meer aandacht te vragen voor streektaal, ontwikkelden de studenten van Wieling zelfs een bordspel: Streektaalstrijd. “Het is een combinatie tussen Risk en Triviant. Spelers kiezen een streektaal en proberen de rest van Nederland die taal te laten spreken door vragen te beantwoorden.”

Het spraaklab is te vinden op verschillende festivals, waar het team in korte tijd grote hoeveelheden onderzoeksdata verzamelt. “Binnen een week op een festival halen we net zoveel data op als waar je normaal een heel jaar over doet.” De eerstvolgende stop? Zwarte Cross.