Het blijft nog jaren spoken in Pathmos: Enschedese huurders keren na overstroming definitief niet terug in hun huizen

Op 21 juli 2024 trok een extreme regenbui over Enschede. In korte tijd viel er zo veel regen, dat in de hele stad straten onder water liepen. Op sommige plekken nam de wateroverlast extreme vormen aan. In 't Getfert liep een parkeergarage vol en in delen van Pathmos en Stadsveld kolkte het regenwater, gemengd met rioolwater, dwars door de straten en huizen.

Desastreuze gevolgen

De nasleep van de overstroming was ingrijpend. Tientallen bewoners van Pathmos zagen huis en haard vernield worden door het vieze water. In de dagen daarna deed schimmelvorming de rest. Twaalf dagen na de extreme regenbui haalde De Woonplaats tientallen huurders uit hun huizen. Uiteindelijk zijn ruim zestig huishoudens elders ondergebracht, omdat hun woningen te beschadigd en te vervuild waren als gevolg van het rioolwater.

Met de tientallen huurders inmiddels ondergebracht in wisselwoningen, hebben De Woonplaats en de gemeente Enschede het adviesbureau Arcadis in de arm genomen om de mogelijkheden te onderzoek om de woningen te herstellen én de desastreuze gevolgen bij een volgende wolkbreuk van dergelijke proporties te voorkomen.

Achttien scenario's op tafel

Kort samengevat heeft het onderzoek van Arcadis geleid tot 18 verschillende varianten qua maatregelen. Deze variëren van het slechts herstellen van de getroffen huizen zonder aanvullende maatregelen in de waterhuishouding tot het slopen en al dan niet op dezelfde locatie weer herbouwen van de betreffende woningen.

Met daartussenin een scala aan fysieke ingrepen in combinatie met herstel of herstructurering van de huizen. Zo lagen er varianten op tafel met de aanleg van één of meerdere bergbezinkbassins voor het opvangen van overtollig regenwater, maar ook het verruimen van de afvoer van hemelwater zijn ondergrondse en bovengrondse scenario's bedacht.

'Geen maatregel is voldoende'

Uiteindelijk hebben de gemeente en De Woonplaats voor geen van de 18 varianten gekozen. Reden is dat geen van de maatregelen de wateroverlast in de woonbuurt bij een volgende extreme regenbui zal voorkomen. Als uitgangspunt is daarbij een bui met een verschijningskans van eens per honderd jaar (gemiddeld 70 millimeter neerslag per uur) genomen. Ter vergelijking: op 21 juli lag het uurmaximum in Enschede gemiddeld op 55 millimeter neerslag.

Hoe het kan dat zelfs een dikke rioolpijp voor regenwater of een opvang ter grootte van een zwembad geen soelaas biedt? Dat komt volgens de onderzoekers van Arcadis door de ligging van de zwaarst getroffen gebieden: het 'pleintje' aan de Willem de Clercqstraat, de Warmoesstraat en een stukje Pathmossingel.

De locaties liggen als het ware in een 'kuil', lager dan de omliggende straten en buurten. Daarbij komt dat Enschede zoals bekend op een stuwwal is gebouwd, waardoor het water vanuit hoger gelegen delen van de stad zich een weg naar beneden (richting havengebied) zoekt. De betreffende straten in Pathmos worden dus dubbel getroffen, zou je kunnen zeggen.

Woningen liggen in een 'kuil'

Als de Willem de Clercqstraat onder water loopt, zal een nabijgelegen bergbezinkbassin zich pas net beginnen te vullen met water. Daarom hebben dergelijke maatregelen volgens Arcadis geen groot effect. Er is gekeken naar mogelijkheden om het riool in de straten met het hoogste risico 'af te sluiten', maar dat zal de wateroverlast naar andere plekken verplaatsen.

De gemeente Enschede en De Woonplaats komen tot de conclusie dat geen van de maatregelen het gewenste effect heeft. Op z'n hoogst daalt de wateroverlast met 24 procent, maar daar staan wel investeringen variërend van 30 miljoen tot 105 miljoen euro tegenover. Tegelijkertijd spelen er ook andere bezwaren. Het slopen (en herbouwen) van woningen zou teveel geweld kunnen doen aan het karakteristieke aanzicht van de oude textielwijk Pathmos.

Het zonder verdere maatregelen terugsturen van huurders naar hun oude woning maakt volgens de gemeente en de woningcorporatie de kans op herhaling te groot. En dat zou dan weer stress en gevoelens van onveiligheid bij huurders tot gevolg hebben, maar ook problemen opleveren met het verzekeren van de inboedel. "Een gesprek met een vertegenwoordiger van de Verbond van Verzekeraars leert dat verzekeraars zeer kritisch zijn op het verzekeren van woningen met een hoog risico op herhaaldelijke waterschade", schrijft Arcadis.

Nog jaren 'spookhuizen'

Volgens gemeente en De Woonplaats is er daarom maar één oplossing: de bewoners keren niet meer terug in hun woning. En de meer dan 60 woningen blijven daarmee voorlopig leeg. Met de aanvulling dat 'voorlopig' kan betekenen dat er zeker acht jaar lang tientallen 'spookhuizen' blijven bestaan in Pathmos. Dat is namelijk de tijd die de gemeente denkt nodig te hebben om versneld een aantal maatregelen in de riolering uit te voeren.

Die maatregelen houden in het vergroten van de hemelwaterafvoer in de wijk, maar ook het creëren van wateropvangplekken (zoals wadi's of bergbezinkbassins) in hoger gelegen gebieden, om te voorkomen dat de getroffen buurt bij extreme regenval letterlijk een afvoerputje blijft.

Aandacht voor leefbaarheid

Mogelijk bieden de bovengenoemde maatregelen genoeg zekerheid. "Als over een aantal jaren terugverhuizen naar de eigen woning toch mogelijk blijkt, dan krijgen huurders de kans hiervoor", aldus de gemeente. De Woonplaats heeft een verhuisregeling op maat voor deze situatie gemaakt.

Toch roept het besluit genoeg vragen op. Denk alleen aan het veiligheidsgevoel van omwonenden en het risico op vandalisme of kraak als woningen nog jarenlang leeg blijven staan. "De Woonplaats en de gemeente dragen samen zorg voor het leefbaar en veilig houden van de
omgeving van de leegstaande huizen", wordt daarover gezegd. "Het welzijnswerk in de buurt heeft de specifieke opdracht gekregen oog te hebben voor de bewoners en organiseert extra activiteiten. Ook patrouilleert de politie extra om insluiping te voorkomen."

Hoe verder?

Ondertussen beraadt De Woonplaats zich verder op wat er in de toekomst met de woningen aan de Willem de Clercqstraat, Ververstraat, Bombazijnstraat en Pathmossingel moet gebeuren. "Het voorliggend onderzoek en het doorlopen proces hebben niet voldoende duidelijkheid opgeleverd om al een definitieve beslissing te nemen over het herstellen danwel slopen van de woningen", concludeert adviesbureau Arcadis. "De onderzoeksresultaten en alle andere beschikbare informatie, ondersteunen De Woonplaats wel om binnen afzienbare termijn de nodige keuzes te maken."

Voor de oorspronkelijke bewoners van de door de overstroming getroffen huizen is woensdagavond een informatiebijeenkomst belegd. Bewoners van omringende straten en buurten hebben een brief met informatie over de maatregelen gekregen.