Stolpersteine poetsen als stille herdenking aan Jodenvervolging in Hengelo: ‘Blijven herinneren’
Vier glimmende Stolpersteine langs de Willemstraat herinneren aan een Hengelo’s gezin dat niet terugkeerde uit Sobibor. In de stad liggen 170 van dit soort struikelstenen. Op de dag af dat 82 jaar geleden de laatste rechten van Joodse Hengeloërs werden afgenomen, poetst een groep vrijwilligers een aantal van die glimmende stenen schoon. In Museum Hengelo is tot begin mei een expositie te zien over de Jodenvervolging in de stad.
Een groep mensen loopt met zout, citroensap en sponsjes door de straten van de Hengelose binnenstad. Ze stoppen aan de Willemstraat, bij de vier Stolpersteine van de familie De Leeuw. Ze poetsen de struikelstenen weer glanzend. In Hengelo liggen 170 Stolpersteine, die herinneren aan de laatste woonplek van Hengeloërs die tijdens de Holocaust zijn vermoord.
Familie De Leeuw
Adelheid de Leeuw-Roozendaal, Alfred de Leeuw, Donald de Leeuw en Selma de Leeuw werden in vernietigingskamp Sobibor vermoord. In april 1943 werden zij gearresteerd door twee beruchte agenten van de Hengelose politie, die als taak hadden ondergedoken Joden op te sporen. Voor iedere verraden Jood kregen deze zogenaamde ‘Jodenjagers’ een paar gulden.
Stolpersteine
Een Stolperstein is een kleine steen met naam, geboortejaar en plaats van overlijden van holocaustslachtoffers. Het merendeel van de Stolpersteine zijn voor joden, maar ook vermoorde Roma, Sinti en verzetsmensen krijgen zo'n herdenkingssteen. Ze worden voor de huizen waar de slachtoffers woonden geplaatst. De stenen zijn een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig.
In de expositie ‘10 April 1943: Hengelo voor Joden Verboden’ wordt het verhaal van de Jodenvervolging in Hengelo verteld. Tot begin mei is de expositie in Museum Hengelo te zien. Stukje bij beetje werden de rechten van Joden steeds verder afgenomen. Eerst moesten de Joodse Hengeloërs hun radio inleveren, daarna mochten ze niet meer naar school en niet meer naar de bioscoop.
'Jodenvrij'
In 1941 kregen de gemeenten de opdracht om alle Joodse inwoners te registreren. “De ene gemeente was daar vlotter in dan de ander. In Hengelo heeft dit een jaar geduurd”, zegt Han Paus van de Hengelose Stolpersteine-werkgroep, die de expositie heeft samengesteld. In 1943 werd Nederland en Hengelo zogenaamd ‘Jodenvrij’ verklaard door de Duitse bezetter.
Twentse razzia
De Twentse razzia heeft volgens Han Paus een grote invloed gehad op het besef van de Twentse bevolking over de intenties van de Duitse bezetters. Het verzet had telefoonkabels doorgesneden en als wraak werden er 115 tot 120 mannen opgepakt, het overgrote deel Joodse mannen. “Uiteindelijk werden 105 Joodse mannen gedeporteerd naar Mauthausen, waar ze geen van allen overleefden”, vertelt hij.
'Kantelpunt'
“Dat was een kantelpunt. Voor veel Joden werd toen duidelijk: dit loopt niet goed af”, aldus Paus. De Enschedese textielfabrikant Sigi Menko hield een lijst bij met mensen die in Mauthausen zijn omgekomen. “Hier werd meteen gezegd: nu onderduiken. Dat is in Twente aardig gelukt.”
Op 10 april 1943 moesten alle Joodse inwoners zich melden op het politiebureau; van daaruit werden zij afgevoerd naar concentratie- en vernietigingskampen. “Als je wilde overleven, moest je onderduiken. Op straat kon je je niet meer vertonen”, zegt Paus.
Blijven herdenken
“Je moet dit blijven gedenken, zeker in deze tijd. Er is veel haat in de wereld op dit moment”, zegt Ans Brongers van de werkgroep Stolpersteine. “Ook voor jongeren is dit een goede manier om te blijven herdenken.” Brongers roept Hengeloërs dan ook op om de Stolpersteine te poetsen. “Met zout, een beetje citroensap en een schuursponsje maak je ze goed schoon.”
Expositie '10 April 1943: Hengelo voor Joden Verboden'
De expositie ‘10 April 1943: Hengelo voor Joden verboden’ is tot en met 3 mei te zien in Museum Hengelo. Het museum is geopend op dinsdag van 13.00 tot 17.00 uur, vrijdag van 13.00 tot 17.00 uur en zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur. Elke eerste zondagmiddag van de maand is het museum van 13.00 tot 17.00 uur geopend.
Download onze app
