Tientallen huurders in overstroomde wijk in Enschede móéten van corporatie hun huis uit: mag dat zomaar?

In een informatiebijeenkomst is begin april verteld dat de door de overstroming getroffen woningen weliswaar hersteld kunnen worden, maar dat er op afzienbare termijn geen maatrelen mogelijk zijn die een herhaling van de gebeurtenissen op 21 juli kunnen voorkomen. Dat is uitgezocht door adviesbureau Arcadis.

In datzelfde onderzoeksrapport van Arcadis staat ook dat een derde van de getroffen huurders niet wil terugkeren in de oude woning. Daags na de informatiebijeenkomst is in de wijk het andere sentiment te horen: veel bewoners willen zo snel mogelijk terug, risico op herhaling of niet. De 'achterblijvers' zijn bovendien bang voor de leefbaarheid in hun straat als de getroffen woningen acht jaar leeg blijven staan. 1Twente stelde afgelopen week een reeks vragen.

Wat is er nu aan de hand?

Allereerst is het goed om duidelijk te hebben wat er op die zondagavond eind juli precies is gebeurd en hoe het kon gebeuren. In iets meer dan een uur tijd valt er op grondgebied van Enschede zoveel neerslag dat de kleigrond - nog verzadigd van een zware bui 9 dagen eerder - het vele regenwater niet meer aankan. In de hele stad lopen straten en zelfs parkeergarages onder.

Omdat Enschede op een stuwwal ligt, zoekt het water zich een weg naar de lager gelegen gebieden. De wijken Stadsveld en Pathmos vallen daaronder. Maar binnen die wijken, zijn er ook 'kuilen' die nog lager liggen. Zoals het 'pleintje' tussen de Willem de Clerqstraat, de Ververstraat en de Bombazijnstraat. Op 21 juli faalt het complete rioolsysteem, ook in de hoger gelegen gebieden.

Dus gaat die dag een rivier van vuil rioolwater door de straten van de oude textielwijk, dwars door tientallen huizen heen. Hetzelfde gebeurt bij een aantal huizen aan de Pathmossingel en de Warmoesstraat. Bijna een week later komt de GGD na onderzoek met een harde conclusie. Het rioolwater is de muren van de woningen ingetrokken. Vocht en schimmelvorming vormen een gezondheidsrisico voor de bewoners. Het is beter dat ze tijdelijk vertrekken.

Was het vertrek vrijwillig?

'Het is té ongezond om in de woning te blijven', krijgen de getroffen bewoners bijna twee weken na de overstroming in een brief te horen. 'U moet écht het huis uit.' Voor velen voelt dit vertrek - zeker met oog op de woordkeuze - gedwongen, maar daarvan is volgens De Woonplaats geen sprake geweest. "Het was een dringend advies van gemeente Enschede en van De Woonplaats omdat de gezondheidssituatie serieus was", laat een woordvoerder van de corporatie acht maanden later desgevraagd weten. "Mensen kregen ook gezondheidsklachten en daardoor was het voor henzelf ook wel duidelijk dat blijven niet verstandig was."

In de media en de buitenwereld ontstaat het beeld dat de woningen onbewoonbaar zijn verklaard. Maar dat is niet de formele uitleg. De huizen zijn in zekere zin op dat moment niet 'bewoonbaar' als direct gevolg van de overstroming. Maar van een officiële verklaring van onbewoonbaarheid is nooit sprake geweest. "De term 'onbewoonbaarverklaring' bestaat niet meer in de huidige wetgeving", bevestigt een gemeentewoordvoerder. "De woningen zijn niet onbewoonbaar verklaard."

Conclusie: niets helpt

Het lijkt misschien een creatief woordenspel, maar de bovenstaande uitspraken zijn best essentieel. Van 'onbewoonbaarheid' was en is geen sprake. En dat wordt nog eens bevestigd door het onderzoek van adviesbureau Arcadis. In het rapport, waarin 18 scenario's voor de overstroomde straten in Pathmos worden afgewogen, is het simpelweg herstellen van de circa zestig woningen een van de opties. Kosten: ruim 4,2 miljoen euro, ofwel zo'n 70.000 euro per woning.

Daarvoor kiest De Woonplaats niet, omdat dit het risico op herhaling bij een volgende regenbui van die omvang niet voldoende wegneemt. De andere 17 geschetste scenario's - met daarbij grote ingrepen in het rioolsysteem tot aan sloop- en nieuwbouw van de hele buurt - doen dat trouwens ook niet. En de totale kosten van die scenario's variëren van 30 miljoen tot 105 miljoen euro.

Dus waarom moeten de huurders nu hun huis uit?

De getroffen bewoners in Pathmos hebben bijna twee weken geleden van De Woonplaats te horen gekregen dat zij niet kunnen terugkeren naar hun 'oude' woning. Met 'oude' inderdaad tussen haakjes, want formeel zijn zij nog gewoon huurder van de dichtgetimmerde huizen. De woningcorporatie en de gemeente hebben besloten dat geen van de achttien scenario's soelaas biedt.

"Vanwege de ongezonde situatie en dat het risico op wateroverlast de komende jaren blijft, kunnen wij als verhuurder niet meer aan onze verplichtingen voldoen richting deze getroffen huurders", legt een woordvoerder van de corporatie uit. "Daarom zeggen wij binnenkort de huurovereenkomsten voor deze getroffen woningen op."

Wat zijn de risico's?

Maar wat is dan die ongezonde situatie, luidt de wedervraag. Voor het antwoord daarop wordt verwezen naar het GGD-onderzoek van eind juli, waar behalve rioolwater ook over vocht- en schimmelvorming wordt gesproken. Bijzonder, omdat Arcadis juist heeft geconcludeerd dat herstel van de woningen wel mogelijk is. In dat geval zou er geen sprake meer moeten of hoeven zijn van een (acute) ongezonde situatie.

Dan het risico op herhaling. Uit gegevens van het KNMI (Weerstation Twenthe) blijkt dat de hoeveelheid neerslag die op 21 juli tussen 18.00 en 19.00 uur is gevallen uitzonderlijk hoog is. In de vijftig jaar aan beschikbare metingen is dit nooit eerder gebeurd*. Van een toenemende trend is in die jaren ook niet duidelijk sprake. De metingen van hevige regenbuien (uurmaxima) houden sinds begin jaren zeventig min of meer hetzelfde patroon aan. Datzelfde geldt overigens ook voor de neerslagcijfers per etmaal.

Dat roept twee nieuwe vragen op: waarom is het risico nu wel te groot, voor in ieder geval de komende acht jaar? En als het risico te groot is, waarom is de afgelopen 10, 20 of 50 jaar dan geen actie ondernomen? Toen was de kwetsbaarheid van de lager gelegen gebieden in Pathmos en Stadsveld immers ook bekend. In het stadsarchief circuleren foto's van ondergelopen straten in Pathmos in de jaren zestig van de vorige eeuw.

"Het heeft ook alles te maken met de klimaatveranderingen", is het antwoord van De Woonplaats. "Er valt steeds meer neerslag en de buien worden steeds intensiever. De wateroverlast van 21 juli hadden we in die mate nog niet eerder meegemaakt. We weten allemaal niet wanneer de volgende hevige bui valt, maar het is ondertussen wel bekend dat dit steeds vaker voor gaat komen en het kan zijn dat dit de komende jaren dus nog een keer gebeurt."

Huurcontract opzeggen, kan dat zomaar?

Klimaatverandering staat niet tussen de gronden op basis waarvan een vast huurcontract kan worden ontbonden. Sterker, normaal gesproken moet je - zeker als corporatie - met zwaarwegende argumenten komen om een huurder het huis uit te krijgen. De Woonplaats laat daarop weten dat er in dit geval gebruik wordt gemaakt van een 'buitengerechtelijke ontbinding' van het huurcontract.

Voor zo'n soort ontbinding kunnen meerdere redenen zijn, maar kort samengevat betekent dit dat het verhelpen van een 'gebrek' aan de woning een buitenproportionele financiële investering vraagt. Of, dat het gebrek simpelweg niet door de verhuurder te verhelpen valt. Wat er precies onder een gebrek wordt verstaan en wanneer een investering buitenproportioneel wordt is in de bijbehorende wetsartikelen niet objectief vastgelegd en dus uiteindelijk aan een rechter om te beoordelen.

De circa zestig getroffen huizen kunnen hersteld worden, heeft Arcadis al uitgezocht. Waar De Woonplaats zich bij het ontbinden van de huurovereenkomsten in Pathmos op beroept is een niet te verhelpen gebrek. En dat gebrek is de kwetsbaarheid van de woningen bij een volgende regenbui met de omvang van 21 juli, waarvan Arcadis stelt dat het met 18 verschillende maatregelen niet te verhelpen valt.

De vraag is of dit 'gebrek' in de woningen zit of in de waterhuishouding in de openbare ruimte. Opvallend is dan ook dat de verwachting wordt uitgesproken dat maatregelen die de gemeente de komende acht jaar uitvoert in de (riool)waterafvoer en -opvang wél tot afname van de overstromingsrisico's leiden. Voor een deel zitten die maatregelen ook in het Arcadis-onderzoek (extra grote rioolbuizen). "We kunnen de woning wel herstellen, maar daarbij niet voorkomen dat dit nog een keer gebeurt", aldus De Woonplaats. "De maatregelen van de gemeente gaan er wel voor zorgen dat het risico minder wordt. We gaan samen met de gemeente kijken wat dit precies betekent voor de mogelijkheden om de woningen te behouden."

Vanuit de getroffen bewoners komt in ieder geval het geluid dat zij het er niet zomaar bij willen laten zitten. De huurders willen terug naar hun woning.

* Disclaimer: de gebruikte data van het KNMI zijn afkomstig van het Weerstation Twenthe, dat gevestigd is in de buurt van de start- en landingsbaan van Twente Airport. Deze locatie ligt 6 kilometer verwijderd van de Enschedese binnenstad. Bij lokale regenbuien kunnen de hoeveelheden neerslag ook op korte afstand verschillen, het gaat dus om een indicatie. Bij de uurtotalen gaat het om tijdvakken van hele uren, bijvoorbeeld in het geval van afgelopen zondag tussen 18.00 en 19.00 uur.