Enschedese politici spreken over voorkeuren bij megabezuiniging, maar pottenkijkers zijn niet welkom

Aanleiding voor de bezuinigingen is het al vaker genoemde 'ravijnjaar'. Vanaf 2026 wordt er door het Rijk gekort op de belangrijkste inkomstenbron van de gemeente, het Gemeentefonds. Daarnaast lopen de uitgaven voor jeugdzorg uit de pas bij de vergoedingen die gemeenten voor de uitvoering krijgen. En ten slotte werken ook de gevolgen van de jarenlange inflatie (die structureel te laag is ingeschat) door in de begroting.

Vandaag is bekend geworden dat er extra geld voor gemeenten wordt vrijgemaakt om het 'ravijnjaar' te dempen, maar over de omvang van het bedrag is nog niets gezegd. Snelle rekenregel voor wanneer het totaalbedrag bekend is: Enschede krijgt normaal gesproken ongeveer 1 procent hiervan. Dus 1 miljard extra in het Gemeentefonds, is voor Enschede circa 10 miljoen euro. Dat zou dan in zo'n scenario minder bezuinigd hoeven worden.

Transparantie?

'In de basis willen we met z’n allen meer dan er (financieel) kan. Daarom moeten we zoeken naar een evenwicht in belangen, om zo het algemeen belang in een open en transparant proces te kunnen dienen. Dat betekent soms dat we pijnlijke keuzes moeten maken. Wat ons daarin bindt is dat we allemaal het beste voor hebben met onze gemeente.'

Tot zover de inleiding van het college in de gemeentebegroting van 2023. Vlak na de start van een nieuwe raadsperiode met dito bestuurders die nog vol ambitieuze plannen zitten. In de begroting van 2025 komt het woord 'transparant' nog welgeteld twee keer voor, maar niet in dezelfde volzinnen als hierboven. Het uitgangspunt van bijna drie jaar geleden valt ook bijna niet meer te verkopen in de huidige werkwijze: de stad krijgt de pijnlijke keuzes pas te zien als politici alleen nog maar een kruisje hoeven te zetten.

Het productenboek

Afgelopen maandag was er in het stadhuis een commissievergadering over het zogeheten 'productenboek'. Dit 125 pagina's tellende document brengt per begrotingspost precies in beeld hoeverre de gemeente financiële en/of beleidsmatige vrijheid heeft om erop te bezuinigen. Maar nog niet wat de gevolgen van zo'n eventuele bezuiniging zijn en hoe deze rijmt met de door de raad uitgesproken doelstellingen.

In principe vertelt dat productenboek in grote lijnen hetzelfde verhaal als het bovenstaande kaartje, dat 1Twente vlak na de jaarwisseling publiceerde. In het bijbehorende artikel worden een aantal dilemma's uiteengezet die komen kijken bij een bezuiniging van die orde. Nu breekt langzaamaan het moment aan dat het college de harde keuzes gaat voorstellen en dat de gemeenteraad - als 'baas' van de gemeente - de uiteindelijke bezuinigingen doorvoert.

Handvatten

Het productenboek is daarmee de uitkomst van een zoektocht binnen de ambtelijke organisatie naar wat wel en wat niet kan. Een proces dat al niet uitblinkt in transparantie. Maar wel een handvat voor college en raad om uiteindelijk tot 30 miljoen aan bezuinigingen te komen. Vlak voor de zomer zullen verschillende scenario's in een raadsvoorstel worden voorgelegd.

Het is dan voor het college wel handig om alvast te weten hoe de verhoudingen in de gemeenteraad liggen. Daarom krijgen raadsfracties op maandag 6 mei de kans om uit te spreken op welke beleidsterreinen zij liever geen bezuinigingen doorgevoerd zien worden. En, nog belangrijker, als er dan toch bezuinigd moet worden... in welke hoeken er dan wel moet worden gezocht.

Heeft het nog zin?

Een aantal fracties vragen zich vooral af in hoeverre het nog zin heeft om begin mei, een krappe maand voordat de bezuinigingsscenario's op tafel liggen, nog suggesties te doen. "Het concept van de zomernota (het financiële vooruitzicht, red.) is volgens mij al wel geschreven. Dan kunnen wij straks alleen nog tekenen bij het kruisje", aldus CDA-fractieleider Mart van Lagen.

Wat valt er in een tijdsbestek van twee maanden nog voor de gemeenteraad te kiezen? En zijn de gevolgen van die keuzes op tijd in beeld? En liggen echt alle opties en mogelijkheden duidelijk op tafel? Gertjan Tillema (D66) vindt dat er veel te laat met het uitwerken van bezuinigingsscenario's is begonnen. "Het college is een jaar te laat. Je kan straks alleen nog punten of komma's verschuiven."

'Schuld van het kabinet'

Wethouder financiën Marc Teutelink bestrijdt dat er te laat is toegewerkt naar de megabezuinigingen. "Het is de schuld van het kabinet", zegt hij. Den Haag komt immers niet met geld over de brug om de gemeentelijke tekorten op z'n minst te verzachten. Er wordt al vele maanden gelobbyd in de Tweede Kamer. "Ik heb altijd de hoop gehad dat er nog wat zou komen."

Het in een vroeg stadium uitzetten van een bezuinigingsproces zou volgens Teutelink de stad alleen maar 'op scherp' hebben gezet. Instellingen en organisaties die vrezen voor bezuinigingen zouden dan direct van zich hebben laten horen. "Dat komt het proces niet altijd ten goede."

Vergaderen in het geheim

En dus vindt de bijeenkomst van 6 mei achter gesloten deuren plaats. Let op: dit betekent dat lokale politici hun politieke voorkeuren en overtuigingen niet in het openbaar, maar in het geheim delen met het college van B&W. Pottenkijkers zijn bij die vergadering niet welkom.

Het uiteindelijke voorstel met bezuinigingsscenario's wordt voor de zomervakantie wel in openbaarheid besproken. Maar voor inwoners, organisaties en de pers zal het niet mogelijk zijn om te toetsen welke afwegingen er daarvoor zijn gemaakt. Of welke politieke suggesties het wel of niet hebben gehaald en waarom deze het wel of niet hebben gehaald.

Lees verder onder de video

Slechts één raadslid - Herman Brouwer van EnschedeAnders - vroeg zich maandagavond openlijk af waarom een vergadering waarin politici hun voorkeuren over bezuinigingen uitspreken, achter gesloten deuren moet plaatshebben. Uit het antwoord van Burgerbelangen-wethouder Teutelink blijkt dat het voorkomen van onrust kennelijk zwaarder weegt dan transparantie.

"Dat is destijds zo met de raad afgesproken. Om vrijuit te kunnen spreken", aldus Teutelink. "Dat je instellingen en dergelijke kunt gaan melden waar u politieke wensen voor doet (met andere woorden: waarop bezuinigd moet worden, red.). Als u dat zomaar zegt staat die instelling wel in de brand. En dat soort dingen willen we voorkomen."